Dunnerwedder!
De Sünnschienkieker in'n Aust (Ernting-Maand)


Leeve Plattsnackers! Mien Onkel hett jümmers seggt: De Winter geiht bi uns in Norddüütschland bit to'n Aust un denn fangt he wedder an.
Na, dat weer en gräsigen Riemel. Wi Kinner schreen denn luuthals: Avers nee, Onkel Paul, dat kunn doch nich wohr sien!
Un dat is ja to'n Glück ok nich wohr. He weer nu mal een Spaaßvagel.
Mag ween, de Juli is mennigmal natt west, avers de Aust is denn meist beter west.
Dor frei ik mi nu all op. Se ok? Wi wullt doch all noch maal unse Badebüxen antrecken un in de Sünn liggen, ehrdat de Winter kümmt, nich?
Un in Aust warrt ja ok de Eernt inbröcht, dor mutt de Sünn schienen, süs verfuult dat Koorn in Harvst all in'e Schüün, wenn't nich dröög is.

Dat Dunnerwedder treckt sik all tosamen!In de verleden Weeken hett dat veel Dunnerwedder geven. Hefft ji ok mennichmal ut'n Finster keken, as dat so blixen un krachen dä?
Dar kunn een richtich bang bi warrn. Avers scheun süht dat ut, nich?
Woneem kümmt dat mit so en Wedder tostann? Ja, dat is een faszineern Saak! Hier heff ik dat opschreven.


Dunnerwedder: So geiht dat to

De Cumulonimbus, de Gewidderwulk, ok Amboss-Wulk. De "Hammer" to den Amboss is denn je woll de Dunner, nich? Man de kümmt later.En Hitt is dat hüüt nameddag un bannig swööl.
En groote Wulk, en Cumulonimbus-Wulk, makt den Heben düster. De warrt ok Amboss-Wulk nöömt, na ehr Form. In düsse Wulk steckt orrig veel elektrische Energie.

Dat elektrisch Opladen
Dat kümmt, wieldat dor koole un hitte Luft sik dröppt, un de schuert sik, een an annern. De hitte Luft stiegt up un de koole kümmt rünner un denn wesselt dat wedder. Jümmers ropp-rünner, rünner-ropp. - Hefft Se maal sowat bi de Kledaasch beleevt, wo dat knistern dä, wenn Se sik dat över'n Kopp treckt oder an rievt? Dat Schuern kann so Saken elektrisch oploden. Wo Se dat in Düstern maakt, köönt Se beleven, dat deiht sogoor en lütt beten blixen. Jüst so bi de Wulken: Dat sünd positiv un negativ lod'te Teilchen, da inne dicke Wulk, seggt de Wetenschapler. Un de treckt sik geegensiedig an.

So kümmt de kole böige Gewidderwind tostannUns Bild links wiest dat Ropp un Rünner vun de kole un warme Luft. De kole Luft hebbt wi dör een blagen Piel andüüd, de warme dör een roden. Worüm löppt dat denn so rüm un nich anners? - Na, kole Luft is swarer as warme! Dat weet Se doch: De Warmnis stiggt jümmers na baben.

Dor, 'neem de kole Luft ünnen ankümmt, gifft dat denn to veel Luft, un dor, 'neem de warme Luft na baben utbüxt, to wenig. Dat Ergeevnis is de Wind, de op'n Eerdboden langsfeegt - faken in gewaltige Böen. Dat Ergeevnis vun dat Schuern: elektrische Ladung in'e Wulk. In dat Bild antert de Karktorm all mit positive Ladung - dat blixt.Un düsse Wind - föhlt Se em, wenn Se an denkt? - is ja ok koolt! Dat is de kole Luft.

Un dat Bild rechts wiest denn de Ladungen, de dör düt Hen un Her in de Wulk tostann kaamt. Ja! dat hett Schichten, sogoor in desülvige Wulk. Dorvun kümmt ok dat Wedderlüchten: Dat sünd Blixen mang de Schichten.

Nu teuv, gliek geiht dat los!

Regen un Iesregen
De Swark, as de Cumulonimbus-Wulk op Plattdüütsch nöömt warrt, warrt jümmers heuger un swatter. Veel Water is in so'ne Gewitterwulk, un dat stiegt nu na baben, woll 10.000 m hoch. Dar baben is dat so koolt, dor is Frost, ok in'n Sommer! Dor warrt dat Water foorts to Ies. Un wenn dat Ies denn rünnerkümmt in't Unwedder, denn geiht dat so gau, dat dor an Optaun nich to denken is. Un so gifft't Iesregen un Hagel ok in'n Sommer!

Je hööger de Wulk klattert, je düller warrt dat Unwedder. Süh maal, se plustert sik op, as'n Blomenkohlkopp! Dat grummelt all 'ne Tiet lang un wedderlüchtet.

BlixenAllens Gewaltige is ok schöön
De Wulk hett sik mächtig elektrisch oplod't. Inne halve Stünn is woll licht eene Millioon Volt per Meter bi'nanner, dörch dat Rieven un Schuben vun Warms un Kolt, vun Water, Ies un Stoff, seggt de Meteorologen. Woneem dat mehr warrt, bild't sik een Blix, üm de Spannung avtobuun. Aasig veel Elektrizität bruukt he, üm so stark to warrn, as he is. Huch, dat rükt nu ok so komisch! Dat is Ozoon, en Gas, dat inne Luft liggt. Ji weet, dor warrt veel vun snackt, dat wi to wenig oder toveel dorvun hefft - toveel hier ünnen, to wenig mehr baben inne Ozoonschicht.So geiht dat to, wenn de Blix in'e Eerd insleit

Kiek, dor kümmt de eerste Stormbö! De Bööm böögen sik un schütteln ehr Telgen. Mann, is dat en Wind! Un de Stoff suust dörch den Goorn.

Da schuvt sik de eerste lange Blix dör de Wulken to de Eer hendaal. Vun de Karkturmspitz, en hoogen Huus oder en grooten Boom kummt em denn gliek ok en elektrischen Slag towedder, un ok in de Wulken blixt dat överall. (Vun Positiv na Negativ un annersrüm.) So gau kunn een gaarnich kieken. Mann o Mann, dat knallt, wenn de Luft un de Wulken achter em wedder tosamen slahn. Ik stah an't Finster un kiek ut. Dat blixt un dunnert un bollert! So'n Gewitter, seggt de Meteoroloog, hett so veel Energie as een Atombombe. To 'n Glück hett't bit nu nich inslahn, avers meuglich is dat jümmers. Bi mien Swager is vör Jahren de Schüün afbrennt vun en Blix. Avers de meisten doon de Minschen nix, se gahn ohn Schaaden antorichten, as se kamen sünd.

Dat blixt all wedder. Un wo lang, dat he is! Un woll so dick as mien Arm. Ik heff leest, de is 30.000 Graad hitt. Dörtigdusend Graad! Da kann een sik de Fingers an verglösen, nich? Ik fang an, to tellen, wo wiet woll dat Unwedder is: eenuntwintig, tweeuntwintig, dree. . .

Wo wiet is dat af?
Woso tellt een dat denn af? Is dat Höhnerglooven oder geiht dat würklich? Jo, dat geiht! Dorüm:
Dat Licht vun'n Blix is sotoseggen foorts dor. Dat Licht is so gau, dat kann een foorts sehn, in den Oogenblick, wenn dat passeert. Avers de Schall, de brukt länger! 330 Meter in'e Sekunde schafft he man graad. 3 Sekunden brukt he also för 1 Kilometer.
Bi so een Blix geiht Licht un Schall togliek los. De Knall is ja de Blix. Sehn daat Se em foorts. Un nu tellt Se de Sekunden: eenuntwintig, tweeuntwintig. . . denn kümmt de Dunner. So lang hett de Schall brukt vun de Steed vun den Blix bet na Se! De Sekunnen mal 330 Meter: So wiet is de Blix in Metern af. Dör 3: in Kilometern.

Ik tell: eenuntwintig, tweeuntwintig, dree . . . O! o Mann, dat dunnert as dull, de Dassen klirrt in'n Schapp! Nu kümmt dat woll över uns Huus.
Wat ick den Fernsehsticker ut de Stickdoos trecken dää?
Peng!! Heff ik mi verfehrt! Miene Kneen bevern.
Ik holl mi de Oohrn to! Dat is inslahn!
Achtern an'n Feldweg in den hoogen Eekboom. De Boom harr den Blix woll ok sien elektrische Düssen Boom hett de Blix tweislaanLadung henschickt. Ja, so mutt dat sien. Un de Dunnerslag haut mi meist ut de Pantinen.
De Eek brennt lichterloh. In'n den Momang fangt dat an to pladdern as mit'n Ammer schütt'. Dat is de eerste, de "swore" Regen; mehrst is he positiv laden. Dat is goot, dat he kümmt, dennso geiht dat Füer ut.

Dat mit de Elektrizität warrt sik nu woll geven. Avers nu fangt dat ok noch an to hageln. Groote Hagelsloten, as Hasselnööt! Mann, mien scheune Blomen! Kannst' doch nich maken! Allns geiht kaputt! Ja, ik weet, dar baben inne Hööchte vun de Swark is allns Ies. Avers mien Blomen! Mien scheune Blomen. Oh nee! -
Süh, nu sünd't wedder Regendrüppen. Dat Schimpen hett doch hulpen! - Dat is nu de "lichte", negativ laden Regen. Dat Leegste is denn vörbi!
Un dat Water kümmt vun Heben as mit Melkkannen. De Eer drinkt döstig un ik frei mi. -
Nu warrt dat stiller. Un köhl is dat worrn. Dat Gewitter is wiedertrocken.

45.000 Gewitter mit 8 Millioonen Blixen susen jedeen Dag üm de Eer rüm. Ganz scheun, nich? Un so Stücker twölv Minschen kummen in Düütschland över't Jahr vun Blixen to Schaden. Dorüm passen Se goot op! So'n Dunnerwedder is `ne mulmige Saak.

Kiek, nu dunnert un blixt dat dor achtern över de Stadt. Dor kunn sik de Swark mit Elektrizität wedder richtich scheun upladen un dat mit den Gewitter kann wiedergahn. De Lüüd inne Stadt schallt nu ok wat to beleven hebben.


So geiht dat also mit dat Dunnerwedder!

Avers nu kamen ja ok de warmen Avends in Goorn mit Grillhaxen un so'n Tüüg, villicht ok'n Glas Wien dorbi, ne fiene Saak; avers'n Kroog Beer smeckt ja ok, nich? Een, twee or villicht sogoor dree to de ...un nich verraden, wat ji juuch wünscht hebbt!grillten Leckerien darto, na ja... Un de Grashüpper snirrt all tohoop, is ne wohre Freid.
Dat warrt all ehr düster, de Daag sünd düütlich kötter. Vun'n Heben fallt so peu à peu de "Traanen vun den Hilligen Laurentius" (so heeten de in Süüd-Düütschland), oder ok "Perseiden" nöömt, wieldat se ut dat Steernbild Perseus kamen dään. Dat is'n grooten Swarm vun Steernsnuppen, de üm düsse Tiet (so vun 10.8. bit 12.8.) nachtens över den Heben treckt, so as en Sneestöver. Och, scheun is de Aust, so'n richtigen Sommer-Maand. Un nich vergeeten! Welkeen en Steernsnupp süht, dröff sik wat wünschen. Psst! Avers nich över snacken.

To'n Enn vun dissen Maand meldt sick de Harvst all liesen an. Da gifft dat morrns maal Nevel un wenn de na baben stiegt, ja, denn kümmt tomeist een griesen Dag mit Regen.
Avers ne, segg ik, ne, dor will ik nu noch nix vun weten.

Scheune Stunnen mit saftige Grillsteaks un veele Steernsnuppen
wünscht Se Ehr Sünnschienkieker!



na baven