Steertblaumen in mienen Gorn

vun Behrend Böckmann


Dei Steertblaum (Akelei) hett allerlei hochdüütsche Nåmen: Waldakelei, Gotteshut, Jovisblume, Taubenblume, Elfenhandschuh, Frauenhandschuh, Kapuzinerhütli, Pfaffenkäpple, Teufelsglocke, Schlotterhose un ok Venuswagen un up Platt is sei ünner diesse Nåmen bekannt: Klockenblaum, Steertblaum, Hakelei, Hakeleden, Fingerhautsblaum, Påpenmütz.

Dei Steertblaum is verwandt mit dei Güllen Knöp orrer denn Håhnenfaut un is in bet tau 75 Orten in'n Nuurden von uns Ierd tau finnen. Ut'e willen Oorten würn Gornplanten in allerlei Farwen treckt.

Bi Hildegard von Bingen (1098-1179) finnen wi för dei Steertblaum den Nåmen "aglaia", dei vun't indogerman'sche Wurt "ak" inne Bedüdung vun "spitz" kümmt; un von dor keem Albertus Magnus, (1200?-1280) — dei "Aristoteles von't Middelöller", düütscher Gelihrter tau Köln un Paris — œwer dat latin'sche Wurt "aquila" för den Ådler tau den latin'schen Nåmen "Aquilegia vulgaris" för dei wille (vulgaris) Steertblaum, denn hei befünn, dat dei Bläudensteert 'n Ådlerschnåbel orrer 'n Ådlerkrall glieken däd.

Dei wille Oort is in männig Rebeit taurüchgåhn un steiht ut dissen Grund up'e "Rode List". 1985 wier dei "Aquilegia vulgaris" all dei Johresblaum un üm disse Blaum tauz erhollen, is dat Utbuddeln inne Wildnis un Ümsetten in'n Husgorn ünnersecht.

Bi uns german'schen Vöröllern wier dei Steertblaum 'n Teiken för Fruchtborkeit un Leiw. Ut dat hett sik hollen, denn 1563 finnen wi ok in'n Schrift œwer Planten von Pietro Andrea Mattioli (1500-1577) denn Henwies för denn Brüjam: "Welcher Breutgam durch zauberey ungeschickt worden ist zu den ehlichen wercken / der trincke von dieser wurtzel / und samen / er genest. …"

Dörch dat Christendaum wür dei Steertblaum wägen dei Form von ehr Bläder taun Teiken för dei Dreifaltigkeit Gott-Vadder, Sœhn un Hillig Geist un fünn so ok ehrn Platz inne Kunst. Dat Aquarell von Dürer ut dat Johr 1526 wier un is 'n Schmuckstück an männig Wand in düütsche Wåhnstuwen. Œwer Steerblaumen- bläuden schmücken ok Altorbiller un dei Bläderform wier ünner Ümstänn för dei Bulüd dei Ingäbung för gotische Finsterbågens.

Näben dei bekannte gaude Würkung as Middel för denn Kierl, dormit em dat Bikrupen nich taun Last ward, wür'n Steertblaumenmixturen denn gäben, dei mit sien Läwer orrer Gall tau daun harr, gägen Flechten up'e Hut süll't helpen un ok Freugenslüd, dei nich gaut dörch dei Dåch keemen. Sülfst gägen Podagara un Rieten inne Knåken fünn die Steertblaum Verwennung. Un so as dei Mixtur Frugenslüd helpen süll, dörch dei Dåch tau kåmen, so süll 'n Blaumenbüschen ünner't Bettlåken
gaut sien, üm denn endlich taun Kind tau kåmen.

Dor dei Steerblaum licht giftig is, süht man hüt von ehr af; hollen hemm' sik bet hüt Steertblaumenmixturen as homöopathische Middel gägen Flechten un den Månden-Besäuk von Frugens.
Un so as Goethe dat "Heidenröslein" riemelt hett, hett Hermann Lingg (1820-1905), Dokter un Dichter, dissen Akelei-Riemel schräben:

Akelei

Um der Frühlingszeit Verscheiden,
Unter Blumen mancherlei,
Auf den Weiden
Blühst du schön und frank und frei,
Akelei!

Sommerschwül ist's, und im Walde
Hört man nur des Kuckucks Schrei;
Ach, wie balde
Starb dahin der holde Mai!
Akelei!

Durch die Forstung ohn' Ermüden
Pirscht dahin die Jägerei.
Roß und Rüden
Ruft der Hörnerklang herbei,
Akelei!

Nach der Quelle dunklem Glanze
Beugt der Hirsch sein Prachtgeweih,
Doch die Lanze
Bohrt sein lechzend Herz entzwei.
Akelei!

Dunkle Tropfen Blutes rannen,
Eine Blume stand dabei,
Um die Tannen
Schwang sich hoch der kühne Weih.
Akelei!

Aber draußen vor dem Walde
Singen Hirten zur Schalmei:
Ach, wie balde
Starb dahin der holde Mai!
Akelei!

Hakelie*

In dat Vörjohr geef't von frischen
Väle Blaumen dor un hie,
Doch up Wischen
Bläuht nu schön un frank un frie
Hakelie!

Dörch stickig Sommerluft in'n Holt
Hürt man blot denn Kuckucksschrie,
Dat Johr ward olt,
Dei wonnig Maimånd is vörbi!
Hakelie!

Dörch denn Forst in väle Stunnen
Pürscht dorhen dei Jägerie.
Pier un Hunnen
Röppt dat Tuthuurn denn herbi,
Hakelie!

In denn Sot in'n düstern Schien
Süht dei Hürsch sien Stangen nie,
Doch tau sien Pien
Keem mit dei Lanz 'n Dodesschrie.
Hakelie!

Up'e Ierd deit't Blaut nu lannen,
Un 'n Blaum dei stünn dorbi,
Dörch dei Dannen
Schwäwt taun Häben Halali.
Hakelie!

Un vör denn Holt an disse Stell
Tau Schalmeien Singerie:
Ach, wat schnell
Is dei Maimånd all vörbi!
Hakelie!

* Hakelie: ein Triviålnåm för dei Akelei in MV


11.6.2022


na baven