Dat Kruut för'n Heumaand:

Suuramper

vun Anke Nissen

Rumex acetosa, Familie Polygonaceae = Knöterichgewächse

Anner Namen:

Sauerampfer, Großer Sauerampfer, Sauersenf, Sauerlump, Säuerling

plattdüütsch: Suuramper, Suurbläder, Süürken, Süring, Roden Hinnerk

Bestanddelen:
veel Vitamin C;
Oxalsäure (Kleesolt), dorüm sull man nich to veel Suuramper to sik nehmen.
Sammelt warrt:

Bläder (Herba Rumicis acetosae)

Warrt bruukt:

 

  • fröher as Mittel gegen Skorbut,
  • hüüt: de frischen Bläder as Gemüüs,
  • Suur-Amper-Supp (Rezept is ünnen to finnen),
  • as erfrischen "Drink" an warme Daag,
  • in "Gröön Sooß", tohoop mit anner Krüder.

So warrt't anwendt:

  • In'n Sommer: 2 bet 3 Weken lang elkeen Dag poor frische Bläder eten.
  • In'n Winter:
    • 1 goden Teelöpel dröögt Suuramperbläder (Herba Rumicis acetosae)
    • mit 1 Tass Water upkaken,
    • afseihen.
    • Över Dag in lütte Portionen drinken

SuuramperKinners, nee! — Lotta hett uns to'n Suur-Amper-Eten inlaadt.

"Bi uns wasst de Suur-Amper in'n Goorn", so vertell Lotta, "de Bläder vun en Plant warrn kort över de Eer afsneden. Un denn strööpt man de Stengels orrer Struken af. Bruukt warrt blots de ganz jungen Bläder, ahn Plackens. De mütt or'nlich un mehrmals goot wuschen warrn. Dor dörv keen Eerd orrer anner Schiet an hangen blieven. Wenn allens fein rein is, denn kaamt de Bläder in enen groten Pott, dor kümmt Water up, un denn laat ik se in kaken Water upquellen. Denn geet ik af un schreck de Bläder mit kolt Water af. Över Nacht blievt se up en Sieb stahn, dat se afdrübbeln köönt.

Annern Dag sett ik de Bläder mit Appelsaft, Korinthen un veel Zucker up. Nu mütt een düchtig rögen, dat nix anbrennt. Wenn de Kraam denn to ene faste Masse kaakt is — ähnlich as Spinat —, denn is't trecht."

"Ja, — un denn süht dat ut as Kohschiet!" kunn sik Lottas Mann nich verkniepen to seggen, un dorbi weer en lütt Smuustern in sien Gesicht. Man Lotta leet sik nich stöörn:
"To 'n betern Smack do ik gern noch en Klacks Botter dorto."
"Tja, un denn?" wull ik weten.
"Un denn? Un denn mütt dat kolt warrn. Denn Suur-Amper warrt kolt eten. Dorto gifft dat Braatkantüffeln un hartkaakt Eier, de ik in Schieven snied."

Kinners, nee! — Un to dit Eten harr Lotta uns nu inlaadt. Dit fein Gericht sullen wi nu doch ok mal kennenlehrn, harr se meent.
Bi dat Inladen vertell Lottas Mann uns nipp un nau, wat dat för en kostbor Eten weer, wo lang een an't Plücken vun de Bläder weer un wo oft een de waschen mütt un wo swoor dat weer, de ollen Snicken dor mang ruttosammeln, de kleven jümmer so...

Ik heff't ja överstahn — man mien Lievgericht warrt dat bestimmt nich.

Bi uns is Suuramper överall to finnen, up natte Wischen, up Feller, an Beken un Gravens, in'n Gebüsch...

Suuramper is en utduurn Knöterichgewächs un warrt so üm 30 bet 60 cm groot. De Stengel is uprecht, hett Striepen, is faken root anlopen. Dorüm warrt Suuramper in männich Gegend "Roden Hinnerk" nöömt.
An den Stengel sitt Bläder, de sünd beten wat dick un smeckt stark suur. De Bläder ünnen an'n StengelSuuramper hebbt Stiele, de Bläder baven hebbt kene.
Suuramper blöht vun Mai bet Juli.

Jüst so as Fründin Lotta hebbt ok vele anner Lüüd Suuramper in ehre Goorns. "Wenn Du em eerstmal in'n Goorn hest, denn kümmt he elkeen Johr vun alleen wedder", seggt Lotta. Dat gifft för de Goorners verschieden Oorten Amper, as: de Spinatblätterige Suuramper, de Lattichblätterige Suuramper, de Wirsingblätterige Suuramper, de Rundblätterige Suuramper...

De latiensch Naam "Rumex acetosa" sall vun dat griechisch Wort rhyma kamen, un dat bedüüdt "Fluss". Villicht hett dat dormit to doon, dat de Plant geern up natte Wischen un an'n Gravenrand wasst.

Dat Wort "acetum" bedüüdt Essig orrer ok suur Wien.
De düütsch Naam "Ampfer" kümmt vun "Ampfaro". Dat Wort stammt ut de oltdüütsch Spraak un bedüüdt soveel as suur, scharp, bitter. Dat Wort "amper" warrt hüüt noch in Holland un in Sweden so bruukt.

Suur-Amper is also duppelt moppelt, denn "Suur" un "Amper" bedüüdt binah beid dat Lieke.

Natüürlich kenn ik Suuramper vun Kinnerdaag an, man as Heilplant kenn ik Suuramper nich.
Ik kann mi vörstellen, dat Suuramper vunwegen sien Vitamin C in fröher Tieden as Mittel gegen Skorbut bruukt worrn is un bestimmt ok holpen hett.
Pfarrer Kneipp hett geern Suuramper bruukt. He meen, Suuramper drifft den Harn ut un maakt dat Bloot rein un dor dörch warrt denn de hele Liev vun Schlacken frie maakt.

Suuramper is goot to'n Würzen to bruken, in Suppen, Soßen, Salate... Jümmers blots frische Bläder nehmen! Nie mit kaken! Jümmers blots wenig nehmen!

Suur-Amper-Supp

Warrt in vele Familien an'n Grööndunnersdag eten.

  • ¼ Pund dörchwussen Speck
  • 2 grote Zibbeln
  • 1 l Fleeschbröh
  • ¼ Pund Graupen
  • Solt un Peper
  • 2 Lorbeerbläder
  • ½ Pund mehlig Kantüffeln
  • 3 depe Töller Suuramper
  • ¼ l suur Rahm
  • 4 Eier

  • Speck un Zibbeln glasig dünsten.
  • Mit de Bröh aflöschen.
  • Graupen un Gewürze togeven un upkaken.
  • 30 Minuten kaken laten.
  • Würfelt Kantüffel togeven.
  • 15 Minuten kaken laten.
  • Suuramper (goot waschen, goot verlesen) togeven,
  • upkaken laten.
  • Mit Suur-Rahm afrögen.
  • Hart kaakt Eier in Schieven snieden un in de Supp leggen.

Goden Appetit!

Suur-Amper

Na en Rezept ut den "Pottkieker"

  • 4 depe Töller vull SuuramperSuuramper
  • 30 g Botter
  • 2 Eetlöpel Zucker
  • Solt
  • 1/8 Liter Fleesch-Bröh
  • Semmelbrösel
  • ¼ Liter roden Wien

  • Suuramper goot waschen, "gut verlesen", as de Hoochdüütschen seggt.
  • Mit ½ l Water upkaken,
  • 5 Minuten quellen laten,
  • afgeten,
  • fien hacken orrer dörch en Sieb strieken,
  • Mit Botter, Zucker, Semmelbrösel, Solt, Bröh goot vermischen.
  • Rotwein in'n Pott geven,
  • Suuramper-Brie dorto geven,
  • to'n Kaken bringen,
  • 15 bet 20 Minuten kaken laten.
  • Jümmers goot rögen!

Dorto gifft dat hartkaakt Eier un Muuskantüffeln.
Tja, un ik kann dor blots seggen, "weer't mag, mag't wohl mögen".
Ik eet lever Suuramper, as Lotta em kaakt.

To'n Sluß nu noch dit Gedicht, dat Joachim Ringelnatz över unsen Suuramper schreven hett:

En lütt arm Kruut
vun Joachim Ringelnatz
Plattdüütsch: Anke Nissen

En Suuramper up den Damm
stünn mank de Bahngeleisen
maak vör elkeen D-Zug stramm,
sehg vele Minschen reisen.

Un stünn in Stoff un sluck den Qualm
swindsüchtig un verloorn,
en heel arm Kruut, en lütt swack Halm,
mit Ogen, Hart un Ohrn.

Seht Töög verswinnen, Töög ran nahn.
De lütt arm Suuramper
sehg Iesenbahn üm Iesenbahn,
sehg nie nich enen Damper.


29.6.2008


na baven