Wiehnachtsgewürze vun Anke Nissen Geiht Se dat ok so? De Wiehnachtsbäckerie lett mi jümmers in ene gode, ene freudig Stimmung kamen. Un ik glööv, dat kümmt dörch de besünnern Gewürze, de Wiehnachtsgewürze. Wenn mi as Bispill de charakteristisch Peperkoken-Duft in de Nääs stiggt, denn denk ik an Warmnis, an Kerzenschien, ok an trulich Tohoopsitten mit leve Minschen, denn kümmt mi mien Kinnertiet in'n Sinn Sullen villicht de Wiehnachtsgewürze ene "geheime Kraft" hebben? Wenn ik Wiehnachtsgebäck eet un dor sünd de klassisch Wiehnachtsgewürze rinbackt, as Nelken, Zimt, Anis, Ingwer, Muskaatnutt denn kümmt mi dat vör, as warrt düüster Winterdaag uphellt. De Gewürze reegt mien Sinne an, se soorgt tohoop mit Schokolaad un Zucker för gode Stimmung, se sünd dorto ok noch goot för de Gesundheit, so helpt se unsen Maag, unsen Darm, reegt den Appetit an... Uns' Wiehnachtsgewürze kaamt oft vun wiet her. Dorüm weern se in fröher Tieden ok bannig düür. Se kunnen blots bi besünner un festlich Gelegenheiten bruukt warrn un ok blots vun rieke Lüüd. Gewürze warrt herstellt ut Planten orrer Dele vun Planten. Piment, as Bispill, besteiht ut de Beeren vun'n Pimentboom, Zimt warrt ut de Rinde vun'n Zimtboom wunnen, Safran ut de Narben vun en Krokusblööd, Ingwer is de Wörtelstock vun de Ingwerplant un Gewürznelken sünd de dröögten Blöden vun'n Gewürznelkenboom. De besünner Smack vun de Gewürze kümmt mehrstens
vun ätherisch Öle, Bitterstoffe orrer Scharpstoffe, de
se in sik hebbt. Kardamomen
As wi alltohoop weten, is Wiehnachten en Tiet in de jümmers
goot un veel eten warrt. Bi't Verdauen vun den Festbraden helpt
binah all Wiehnachtsgewürze. Se reegt de Produktion vun'n Magensaft
an un ok de Tätigkeit in'n Darm. Kardamom
is en olle Kulturplant en Ingwergwächs (Elettaria cardamomum,
Familie Zingiberaceae) ut Indien. De Ingwergwächse levert
en ganze Reeg vun scharp würzig Drogen, as Ingwer, Galgant,
Kurkuma un Kardamomen. De Kardamomen-Früchte warrt al inbröcht,
wenn se noch gor nich riep sünd, anners wörrn de Kapseln
upspringen un de Samen rutfallen.
Gewürznelken De Gewürznelken hebbt de ollen Chinesen al dreihundert Johr vör uns Tietreken kennt. Hüüt bruukt Mediziner dat Nelkenöl to'n Anregen vun't Verdauen un as Desinfektionsmittel in de Tähnheilkunde. Ene Nelke an de richtig Stell kann Tähnpien linnern. Dat kümmt, wiel Nägelein en antiseptisch Wirken hebbt. Gewürznelken wasst in Indonesien up Bööm (Jambosa
caryophyllus, ok Eugenia caryophyllus, Familie Myrtaceae), de över
teihn Meter hooch warrn köönt un de vele 100 Johr olt
warrt. Anis
Över dat Anwenden vun Krüder hebbt Mönke in't fröhe
Mittelöller veel Weten vun de Araber över de Alpen herbröcht.
In disse Tiet weer dat ut Ägypten stammen Gewürz Anis
in elkeen gode Köök to finnen. De Lüüd trocken
de Anisplant in ehre Goorns un de Mönke in ehre Kloostergoorns.
De Minschen veredeln mit de lütt mahlen Samen Fleesch, Fisch
un Gemüüs. Ingwer
Ingwer is en schön blöhen schilfordig Plant. Sammelt
warrt de Wörtelstock, Rhizoma Zingiberis. Ingwer warrt
bruukt as wichtig Gewürzplant in de Köök, in de Wiehnachtsbäckerie,
bi't Likörherstellen, in Ingwerbeer. Vele vun uns Wiehnachtsgewürze findt wi in en total "unwiehnachtlich" Getränk, dat up de ganze Welt bekannt is. Coca Cola hett neven Koffein un Zucker Ingwer, Zimt, Koriander, Nelken, Vanillin un Muskaat in sik. Villicht is dat ja de Kombination vun de Gewürze, dat dit Getränk so geern drunken warrt. Koriander
Koriander stammt ut dat Gebiet üm't Mittelmeer. Rüken
doot de Früchte wenn se noch frisch sünd
ganz gräsig, as Wanzen. Se maakt denn benüsselt (dorher
de Naam "Schwindelkörner"). De Früchte warrt
dröögt un eerst denn entwickelt se den angenehmen würzigen
Ruuch. Piment
De Pimentboom (Pimenta officinalis, Familie Myrtaceae) is nich
in'n fernen Oosten to Huus, nee, de kümmt ut dat tropisch Mittelamerika.
Zimt Vele Wiehnachtsgewürze sünd goot för dat Verdauen,
man se reegt ok den Appetit an. Zimt maakt in lütte
Mengen , dat wi uns warm föhlt, dat wi uns tohoop
mit Wien (Glühwien, Glöck, Punsch) entspannt föhlt. Zimt dit lecker Backgewürz kümmt ut Ceylon
(Sri Lanka). Zimt is de binner Rinde vun den Ceylonzimtboom. An
de Methode, wo een Zimt gewinnt, hett sik bet hüüt nix
ännert. De Lüüd, de dor leevt, nöömt dat
Gewürz "Kayumen", dat bedüüdt "sööt
Holt". Dis Naam kümmt al in de Bibel vör. Zimt weer
al as Gewürz un as Heilmittel in't olle Rom bekannt. Die ollen
Ägypter bruken Zimt as Konservierungsmittel bi't Inbalsameern
vun Mumien. Een sull jümmers blots hoochwertig, frisch mahlen Zimt för de Wiehnachtsbäckerie bruken, as Bispill för de Zimtsterne. Disse wiehnachtlich Köstlichkeit warrt ut reven Haselnööt un Mandeln herstellt, dorto noch einen Guss ut dat stiefslagen Witte vun't Ei mit Puderzucker. De Zimtsterne warrt utsteken un kaamt blots ganz kort in den Backaven. Kassia
Kassia tellt to de öllsten Gewürze up de ganze Welt.
Siet veerdusend Johr warrt dat in China al bruukt. Dat Aroma vun
de ätherisch Öle lööst jüst so as
de Duft vun de Gewürznelken wohlig Empfinden, wohlig
Warmnis ut. Dat wirkt beruhigend un sorgt för Utgliek. Zimt un Zucker so dücht mi sünd nich to trennen. Wi eet Zimt un Zucker as Bispill över Melkries orrer över Appelmoos jüst so, as dat in dat oll Kinnergedicht vun Heinrich Seidel över den dootschaten Hasen heet:
Zimt un Zucker kümmt natürlich ok in den Wiehnachtsstollen neven Zitrone, Bittermandeln, Vanille, Nelken un vör allen Macis. Macis Vun den Muskatboom (myristica fragrans, Familie Myristicaceae) warrt twee Gewürze wunnen:
De Muskaatnutt is vun en lüchen root Samenmantel ümhüllt. De warrt vörsichtig afpellt un dröögt. Dorbi warrt de Mantel orange-geel un kümmt so as "Macis" in'n Handel (ganz orrer mahlen). Ahn Macis wörr dat wohl gor keen "Nürnberger Lebkuchen" geven. In den Lebkoken- orrer Honigkokendeeg höört Macis un Gewürznelken, Zimt, Kardamom, Koriander, Anis, Piment, Vanille. De frisch mahlten Gewürze maakt de Qualität vun'n goden Lebkoken. Dat magenfründlich Wirken vun de ätherisch Öle in de Gewürze warrt glieks in de Lebkoken mit rin backt. Dat rechte Rezept aver, dat blifft en wohlbehöödt Geheimnis, wiedergeven vun een Generation up de anner.
Muskaatnutt Lebkoken un Pepernööt, in de Muskatnutt
rinbackt worrn is, heevt de Stimmung un "öffnet das Herz
der Menschen", as de heilkundig Hildegard
vun Bingen dat al in't Mittelöller upschreven hett.
To Huus is de Muskaatboom (myristica fragrans, Familie Myristicaceae) up de Insel Banda in'n indischen Ozean (hüüt en Deel vun Indonesien). De Boom driggt pfirsichähnlich Früchte. Dat Fruchtfleesch warrt wegnahmen un över blifft de blootroot Samenmantel. Dor innen binnen sitt de Samen, de Kern, de Muskaatnutt. Ik bruuk veel Muskaatnutt. Ik riev de jümmers frisch mit so'n lütt Muskaat-Reibe. Ik stööv de afreven Nutt över Rosenkohl, Blomenkohl back de mit rin in Klümp un vele Koken, un Kekse jümmers warrt Muskaat bi mi to Wiehnachten bruukt in Pepernööt un Klöben, in Glöck un Glühwien. Dat Klöben-Mallöör Kortens hebbt uns' Kinner fraagt: "Hest' al Klöben backt?" Nee, ik weer noch nich so wiet kamen, man de höört bi uns elkeen Johr to Wiehnachten. Ik müß wedder ran. Rezept ruthalen dat stünn in dat oll fledderich, handschreven Kaakbook un denn füng ik an un sammel allens tohoop, wat dor so rinhöört: Rosinen, Korinthen, Mandeln, Bittermandelöl, Rum... Dor pingel dat Telefon. Na en längern Snack keem ik wedder in de Köök. Un füng an, Mehl, Fett, Quark in de groot Schöttel to doon dor al wedder dat Telefon. Ditmal weer de Snack wat körter, man de Naricht hett mi so'n beten trurig maakt. Ik kunn mi gor nich so goot up unsen Klöben konzentreern. Ik lang na de Gewürzen un kreeg dat Peperkokengewürz tofaten un heff allens in den Klöben kippt, wo dat nu würklich nich rin höört. Markt heff ik dat nich glieks. Wunnert heff ik mi en beten, woso de Klöben-Deeg ditmal so'n düüster Farv harr. Man as de Klöben an't Backen weer, dor wörr dat so anners rüken. Gor nich na Vanille, Rosinen un Mandel, nee, dat rüük na Pepernööt! Un denn, ja denn heff ik markt, wat dor passeert weer. "Hest' al Klöben backt?", hebbt de Kinner wedder fraagt. Ik heff "Ja" seggt un se all to en lütt adventlich Teestunn inlaadt. Bi Lichterschien un mit dick Botter up den Klöben hebbt wi alltohoop düchtig futtert. All weern överrascht, dat ik mi to en anner Rezept dörchrungen harr un all sään: "Anner Johr nimm man lever wedder dien oll Rezept!" In't Gewürzmuseum Hamburg in'n November. Kolt, rusig, ungemütlich, mal nieseln,
mal regen, man af un to keek de Sünn ok mal dörch jagen
Wulken. Ik weer böös an't Puusten, as wi de velen utpeddt Stufen
rupklattert weern. De aromatisch Duft vun de Gewürze
ik harr dorvun in de letzten Daag veel snackt, veel schreven
wöör, je höger wi kemen, jümmers kräftiger. En beten mööd, en beten döstig aver bannig tofreden steeg ik de velen ollen utpeddt Stufen wedder dal, vörher heff ik mi aver noch dat een orrer anner Gewürz köfft, as to'n Bispill en poor Stangen allerfeinst, wunnervoll duften Vanille un en winzig Doos vun dat kostbor Safran. |
|
|