 |
|
Dat swatte Gold Verklaarn vun de Planten-, Fossil- un Chemie-Biller seht Se, wenn Se de Muus op de Biller stahn laat! |
||||
 |
Nu hefft wi wedder April,
de Fröhling is mit den Winter in Striet. Wer schall nu gewinnen? Storm un Regen wesselt mit Sünnschien un Süüdwind un sogoor snien deiht dat mennigmaal noch. Natürlich warrt dat Fröjohr winnen, mit sien Greun un sien Bleuhn! Nu kümmt ok Ostern, aver dit Johr fallt op dat ganze scheune Fröjohr 'n Schadden: de Krieg in'n Irak. Krieg is, mit all sien Grusen, mit Hass un Doot. De Narichten sind vull doorvon. Bi all dat is een Stoff besünners in de Diskuschoon kamen: Eerööl, dat Petrolejum. Dat höört sik so an, as weer Eerööl dat Bloot in de Adern vun de Weltweertschap. Dor much ik dütmaal een Blick op smieten. Wat is eentlich Eerööl?! |
 |
||
 |
Eerööl is dat, wat vör
ole Tieden op den Bodden von uns Meer fullen is.
Wi hebbt al över Algen simmeleert — wat se för de Atmosphäre dohn, wat se mit dat Sünnenlicht maken un noch mehr. Wunnert Se dat, dat de See un ehr lütten Planten un Dierten ok dat Eerööl levert, dat för uns hüüt so wichtig is? |
 |
||
 |
||||
 |
Dat keem so: Vör 30 - 180 Milljoonen Johrn weer ja de See op de Eer veel deeper, wieder un grötter as wi dat hüüt kennt. |
 |
||
| Midden in de Sahara oder in'ne Alpen
kannst hüüt noch Nautilus-Fossilien finnen — is wohr!
In jedeen Meer lagern sik Planten af. Ok lütte Dierten, wenn se
doodblieven, fallen op'n Grund. |
|
Ünn'n op'n Grund vun't Meer gifft dat bannig wenig Suerstoff, dor op den Bodden verrott't de Kraam heel sachten. Mit de Tiet fallt jümmer mehr von dat Plankton op den Bodden, de Schicht warrt dicker. Dat gifft Fuulslamm, richtig stinkigen Backermatsch. | ||
|
|
Un bi düt Vergammeln
vun doodbleeven Planten un Dierten ahn Suerstoff bildt sik dat Eerööl. Dormit dat klappen deiht, mutt aver noch starken Druck von de dicker worrn Sedimentschicht un veel Hitt dorto kamen. |
 |
||
 |
 |
 |
||
|
|
||||
De
Saak mit den Kahlenstoff — Wat is dat?  |
||||
 |
Allens, wat leevt, besteiht ut Kahlenstoffkeden. Atome vun Kahlenstoff riekt sik de Hannen un bildt lange Keden, un an beid Sieden hebbt se mehrst Waterstoff un af un to poor annere Atoome sitten. Man de Kahlenstoff mit den Waterstoff is de Hauptsaak. Dat nöömt een denn tosamen: Kahlenwaterstoffe. |
 |
||
 |
Ut düsse Keden sünd ok uns Huut un Hoor, uns Fleesch un Muskeln, ok Holt, Planten, Zucker, Kantüffeln... allens, wat leevt. (Bloots de Knaken sünd ut anner Materiaal.) | |||
| Wenn wat Leviges doodblifft
un Se dat in de Eer inkuhlen oder woll Planten un Dierten, de baben
rümliggen blifft, denn maakt sik Mikroorganismen glieks doröver
her un verarbeit't dat gau to anner Materiaal — to Kompost usw.
Kümmt dat storven Materiaal aver dorhen, woneem dat wenig Suerstoff gifft, man wo 'n hogen Druck is, denn hebbt de Mikroorganismen verlooren Speel, un de Kahlenwaterstoffkeden blieven bestahn un verännern sik bloots ganz langsaam. |
 |
|||
 |
An'n Grund von de See is dat graad so.
Un wenn de ganze Mutt nu avsackt in'ne Eer un ok noch Hitt dorto kümmt,
denn geiht dat richtig los. Wat hitter, ümso dünner is later
dat Ööl. Dat sackt woll so bi 3000 Meter deep af, sickert
mit de Tiet in een Steenkuhl un blifft dor liggen. Petrolejum heet ja
Steenööl. Flöötiges Ööl sackt deeper as
dat dicke, tranige Ööl. Mennigmaal bild't sik ok noch Gas as'n Luftballon över dat Lock. Un wenn se düt nu deep noog anbohren deiht, denn, huiiiii, kümmt dat ruut as ne Fontään. |
|||
 |
Aver Se möten woll hunnert Millionen
Johr täuven, bit dat so richtig Petrolejum warrt. Hebben Se noch
so veel Tiet? Ik nich! Na, denn warrt dat woll nix mehr, nich?  |
 |
||
|
|
||||
| Wenn nu in'n Irak (oder
wat weet ik wo) een Eeröölquell brennen deiht, denn is dat
denn en Saak, de een nich so gau ersetten kann. Wat dor brennt, is een
kostbaar Geschenk von uns Eer an de Minschen. Un wi bruukt dat för
uns Heizung, för dat Auto, för Farben un Kledaasch. Un wi
smitt dat Tüügs ok man jümmers weg, as weer dat nix. Wo lang geiht dat noch mit den oolen Wald, de Steenkahlen, dat Ööl un dat Gas? De Minsch aast dormit rüm, as wenn he noch teindusend Johr noog dorvon hebben deiht. Aver wat noch veel leeger is: Wi verpest't de Luft doormit un makt de Atmosphäre kaputt. Wat is, wenn wi nix mehr hefft, keen Öl, keen Gas, keen Kahlen un ok keen Luft mehr to'n Aten? Wüllt wi denn uns Geld opeten un dorvon leven? |
 |
|||
|
|
||||
| De Luft to'n Aten,
makt wi ehr kaputt? Se hebbt wiß al mal höört, dat in de Atmosphäre
jümmers mehr Kahlendioxid sik ansammelt. Wat is eentlich Kahlendioxid?
Dat is een Atoom Kahlenstoff, anbunnen an twee Atoome Suerstoff. Wenn
Se de Kahlenstoffkeden vun leviges Materiaal, t.B. Holt, verbrennt,
is dat nix anners, as ut Kahlenwaterstoff Kahlendioxid to maken! De
Keden warrt knackt, de enkelten Kahlenstoffatoome warrt vun Suerstoff
gliek beslagnahmt, un dorbi warrt Hitt friesett — de Flamm. Se
weeten doch: Ahn Suerstoff brennt nix! |
|
|||
|
Bi't Verbrennen muttst toeerst beten Energie tofögen, dormit dat losgeiht — de Zündflamm. Man denn warrt veel mehr Energie friesett — mehrst Hitt, de Hitt vun'e Flamm. Un düsse Energie is dat, de dat för uns so intressant maakt. Man dorbi nehmt wi dat Kahlendioxid in Koop. |
||||
|
|
Holt is fast; Kahlendioxid is aver en Gas un geiht glieks op Tuur in de Atmosphäre. Holt, Kahlen, Eerööl is fast: Dat is op de Eer un in de Eer. Warrt dat aver verbrennt, denn warrt dat to Gas un is heidi in de Atmosphäre. Un dor kriggt een dat nich mehr weg, un dor bringt dat den Drievhuuseffekt in Gang! | |||
| In faste Foorm — Holt,
Eerööl, Kahlen, Planten, Dierten — seggt een, de Kahlenstoff
is "bunnen". As Gas is he "friesett" — un maakt
Schaden. Dorüm is dat wichtig, dat mööglichst veel dorvun
bunnen blifft. |
|
|||
|
|
||||
| De Lösung | ||||
| Wat köönt wi denn dor maken? Nich veel verbrennen, ja. Avers is dat allens? Anduernd verbrennt wi doch wat, anduernd atent Minschen un Dierten ok Kahlendioxid ut! | ||||
| Doch, dat gifft en Lösung! Sünd Se woll överrascht, to höörn, wat de Lösung is? — Wald, veel Wald, un Woolden sünd reinweg Töverwark. Woolden köönt ja ut Kahlendioxid wedder Holt maken! Kahlendioxid plus Licht = Holt plus Suerstoff. Na düsse Formel leevt alle Planten. Planten bindt den Kahlenstoff! Un de Woolden mit ehr massige Bööm, de bindt besünners veel. Dusende Mal mehr as'n grönen Golfplatz-Rasen! |  |
Wenn wi Woolden verbrennt,
mööt wi Woolden planten. Door föhrt nix üm hen.
Mit Woolden köönt Minsch un Diert överleven! Wat noch hölpt? De reine, kloore See, uns Meer, ahn Schietkram, Old-Ööl un Pestizide. Denn köönt ok de Algen wedder Suerstoff noog produzeern. Un denn gifft dat ok noog Plankton un wenn Milljoonen Johren üm sind, denn gifft dat ok wedder Kahlen un Eerööl un Gas. |
||
|
Un wenn wi de Milljoonen
Johr olen Woolden, de nu Kahlen sünd, un dat Plankton, dat nu Eerööl
is, egalemang verbrennen daht, denn dröfft wi nich ok noch de niegen
grönen Woolden op de Eer verbrennen — dat geiht in de Büx!!
Vun de grönen Woolden bruukt wi mehr, veel mehr. Süss warrt
de Eer vun dat Kahlendioxid hitter un hitter, un denn stiggt dat Meer
an — un geiht över Land un haalt sik, wat dor an levigen Planten
un Wesen is. Denn warrt dat Meer velicht weeder kloor un rein. De Eer
hölpt sik denn sülben. Un de bildt denn villicht na Milljoonen
Johr wedder Eerööl. Denn in de Natuur is allens en Kringloop. Aver uns Minschen gifft dat denn nich mehr. |
|
||
|
De Woolden un dat Meer sünd de Segen vun uns Eer. Wi wüllt höpen, dat dat Eerööl nich to'n Flöök warrt för de Völker, de dorop nu leevt; wi wüllt höpen, dat dat "swatte Gold" nich jümmer wedder to Kriegen föhrt... |
 |
||
|
Dat wünscht |
||||
|
||||
|
|
||||
