Dat Kruut för'n Heumaand:

Dusendgüldenkruut

vun Anke Nissen

Centaurium Erythraea — Familie Gentianaceae (Enziangewächse)

 

 

 

Anner Namen:

Agrinken, Apriniken, Augerinken, Aurinken, Auriken, Aurit, Biberkraut (L.Fuchs), Erdgall (Region Göttingen), Erdgalle (altröm.), Fieberkraut, Gallkraut (Obersteiermark), Gallenkraut, Grinken, Gottesgnadenkraut (Nordthüringen), Himmelsblümlein, Jäuse, Laurin, Laurinkräutel, Magenkraut, Margaretenblume, Margretenblume, Mariechen, Muttergotteskraut, Rot Orinkraut, Sintau, Sindört, Sinögge.

Plattdüütsch: Aurin (nedderdüütsch), Dusendgüldenkruut, Dusendgüldenkruud (Region Oldenburg), Feverkruut, Gallenkruut

Sammelt warrt:

Kruut (Herba Centaurii),
Sammeltiet: Juli bet September,
sammelt warrt de Dele vun de Plant, de över de Eer staht.

Warrt bruukt:

typisch Bitterkruut (Bitterdroge) — jüst so as Enzian —,
as Magenmittel, maakt den Darm stark

So warrt't anwennt:

  • 1 Teelöpel dröögt Kruut
  • mit ¼ l kaken Water övergeten.
  • Över Dag drinken.

In der Stille wächst ein Blümchen —
unser Herrgott hat's beschert —
rot sind seine kleinen Blütchen,
1000 Gulden ist es wert!

Erythros is griechisch un bedüüdt "root"; Centum aureum is latiensch un bedüüdt "100 Gulden".

In de Antike weer de Naam för uns Dusendgüldenkruut "Centaurion". Man hett dat Kruut mit den Kentaur Chirone in Verbindung bröcht, de sik sülms mit dit Kruut gesund maakt hebben sall, as Herkules em mit enen Piel verwundt harr.

In de Antike — un ok noch in't Mittelöller — hebbt de Lüüd dit Kruut bruukt as Mittel

  • to'n Wunden heilen,
  • to'n Bloot rein maken,
  • gegen swacke Nerven,
  • gegen swack Kieken,
  • gegen Fever
  • un gegen slecht Verdauen.

Leonhardt Fuchs schrifft in sien Kreutterbuch:

"Dis kraut ettlich tag abends und morgens getruncken /
tödt und treibt aus die Würm."

De düütsch Naam "Dusend-Gulden-Kruut" düüdt an, wo hooch dit Kruut as Heilplant ansehen wörr. Ehr Wert — ehre Heilkraft — wörr so hooch inschätzt, dat se nich mal mit dusend Gulden to betahlen weer.

Wassen deit dat Kruut an versteckt Plätze, in Wischen in'n Wald. De Stängel sünd kantig, ästig. De Bläder länglich, as en Ei, de Blöden sünd rosenroot. Blöhen deit de Plant vun'n Juni bet August, smecken deit se bitter un rüken deit se nich.

Dat Dusendgüldenkruut kann — wenn't Avend warrt, orrer wenn dat Weder diesig warrt — siene flach utbredten Blödenbläder bannig gau uprichten un indreihen, inrullen. Dat is, as wenn de Plant nu slöppt — dat is aver ok en Schutz gegen Regen.
Hiervun schrifft Friedrich Rückert in sien Gedicht:

Wenn das Tausendgüldenkraut
offen blüht in Waldgehegen,
darf gewiss sein, wer es schaut,
dass es hat bei Nacht gethaut
und am Tage kommt kein Regen.

Als ein Tausendgüldenkraut
blühtest du an meinen Wegen
und so lang ich dich geschaut
war die Nacht nur lustbethaut
und der Tag hell ohne Regen.

Schönes Tausendgüldenkraut,
wie sich nun zusammenlegen
deine Blätter, seufz ich laut:
Ach, die Nacht hat stark gethaut
und der ganze Tag ist Regen.

Wenn dat Dusendgüldenkruut
kiekt ut den Buschk mit Blaumen rut,
wer dit süht warrt wisse schlau,
dat nachtens keem dei fiene Dau
un bi Tag kump kiene Rägenflut.

As ein Dusendgüldenkruut
wörs up den Weg an't Bleihen,
an di kunn ik mi lange freien,
dei Nacht was mit Lust an't Daien
un dei Dag kööm aohne Rägen ut.

Mojet Dusendgüldenkruut,
as diene Blör' tausaomeflacht,
keem ein Süchten ut mi rut.
Ach, vull daien dö et dör dei Nacht,
dei anner Dag bring Rägenfracht.

Friedrich Rückert (1788 - 1866); Översetten: Ludgerd Lüske

Dat Kruut höört to de Bitterdrogen, dat hett also Bitterstoffe, Gerbstoffe un Flavonoide in sik. Un disse Stoffe wirkt jümmers anregen up dat Verdauen, up Maag, Pankreas, Gall un Darm. Ok de Appetit warrt dorvun beter.
"Wat bitter den Mund, is för den Maag gesund", so seggt de Volksmund, un so hebbt uns Vöröllern dat Dusendgüldenkruut ok jümmers bi all Buukpien bruukt.

Noch hüüt warrt dit Kruut gegen Besweer bi't Verdauen anwendt, to'n Stärken vun'n Maag un to'n Appetitanregen. En Extrakt vun dit Kruut kümmt mit in de bittern Magendrüppen "Tinctura amara" rin.
An'n besten wirken deit Dusendgüldenkruut, wenn't so een Stünn vör't Eten innahmen warrt.

Kneip seggt: de Tee

  • is goot gegen Winde vun'n Maag,
  • betert de Säfte vun'n Maag,
  • wirkt goot up Nieren un Leber
  • un helpt gegen Sodbrennen.

Dusendgüldenkruut gell bi uns Vöröllern ok as Fruunskruut. Dat sull dat "Veer-Weken-Blöden" vun uns Fruun lichter in'n Gang bringen.

Ok is dit Kruut as Mittel gegen Tollwut insett worrn.

Fröher wörr glöövt, wer enen Kranz ut Dusendgüldenkruut up sienen Kopp harr, de kunn de Gedanken vun anner Lüüd wies warrn.
Harr man dissen Kranz in de Walpurgisnacht up'n Kopp, denn kunn man de Hexen bi't Rieden sehen.

Geern hebbt uns Vöröllern en Strüschen Dusendgüldenkruut an de Deichsel vun en Peergespann fastmaakt, se glöven, denn kunnen de Hexen nich maken, dat de Peer scheuen orrer dörchgahn.

Dusendgüldenkruut is bruukt worrn as en Talisman. De Fruun hebbt dat Kruut in lütte Büdel inneiht, de drägen de Mannslüüd in'n Krieg up ehr Hart. Man hett glöövt, dat so sien Bloot nich vergaten warrn kunn.

Noch hüüt kann man beleven, dat Buursfruun — Fruun vun't Land — enen lütten Stengel orrer poor Blöden vun't Dusendgüldenkruut in ehr Geldtasch hebbt, se sünd övertüügt, dat denn ehr Geld nie nich all warrt.

In't Elsass höör uns Heilkruut mit in de Weihbuschen, höör also mit to de 9 Planten, de de Lüüd an'n 15. August (Maria-Himmelfortsdag) in de Kirch bringen, dat se segent wörrn. Vun disse Weihbuschen heff ik al faken vertellt, as Bispill bi Arnika, Wacholder, Johanniskruut...
De Naam "Muttergotteskruut" för Dusendgüldenkruut hett bestimmt mit disse Weihbuschen to kriegen.

Dat warrt seggt, dat dor, wo Dusendgüldenkruut wasst, de Blitz geern insleit.

Teemischen, de helpen kann, den Bloothoochdruck en beten beter in'n Griff to hollen (kann een sik goot in en Afteek tosamenstellen laten):

So warr't anwendt:

  • 1 Eetlöpel vun disse Teemischung
  • mit 1 Tass hitt Water övergeten,
  • 10 Minuten trecken laten,
  • afseihen.

Dorto kippt man denn noch enen Tee ut Mistel, den man vörher trecht maakt hett:

  • 1 Teelöpel Mistel mit kolt Water övergeten,
  • 10 - 12 Stunden treckenen laten,
  • afseihen.
  • Beide Tees tohoopgeten
  • un mehrmals an'n Dag en Tass dorvun drinken.

(Dissen Tee heff ik al bi dat Hirtentäschelkruut beschreven.)


Tee, de würklich goot smeckt un de en beten gegen Entzünden vun'n Maag un Zwölffingerdarm helpen kann:

So warrt't anwendt:

  • 1 groten Teelöpel vull vun disse Mischung
  • mit kaken Water övergeten,
  • 5 Minuten kaken laten,
  • afseihen.
  • Jümmers na't Eten en Tass vun dissen Tee drinken.

(Dissen Tee heff ik al bi dat Söötholt beschreven.)



na baven