Vun Hoffstaaten un Hillgenschiens:
De Halo vun'e Sünn

Mehr vun Sünnlicht, Ies un Water, verklaart vun Marlou Lessing

Opletzt heff ik vertellt, woans de Regenbagen tostann kümmt. Man de Farven vun't Sünnenspektrum, de Regenbagenfarven, de Spektraalfarven, kannst ok woanners an'n Heven sehn, avers veel raarer. Man jümmers, wenn Se de Spektraalfarven an'n Heven seht, köönt Se wiss ween, dat dor en Phänomen vun Sünnlicht un Water achter steken deit.

Hoff un Halo

Wenn en Lichtquelle üm sik sülven rümmer en Lichtphänomen hett, nöömt wi dat en Hoff. Se kennt wiss den Hoff vun'n Maand. Liekso kann de Sünn en Hoff hebben. De Minschen hebbt sik fröher sachs vörstellt, dat Maan un Sünn in ehr Majestät so veel Lichtvolk üm sik versammelt as de Könige un Kaiser dunntomalen an ehr Höff. (Man bi de weern da faken ok düstere Gestalten ünner. ) — De wetenschapliche Naam för den Hoff is Halo. Halo heet op Platt "Hillgenschien". Un dat is ja ok wedder en bildhaftige Naam, nich?

Wi besprekt hier den Hoff (Halo) vun de Sünn. Düsse Hoff vun de Sünn hett mennig veel schöne, man raare Phänomenen. — Woans kümmt so en Halo nu tostann?

Dat richtige Weder

De Regenbagen is en heel neegbi Saak vun Water un Sünnlicht. Faken kannst em direktemang vör din Nees sehn — ok sülven tostann bringen, as mit'n Goornslauch (süh in unsen Bidrag). Man mit alle Halo-Phänomeme is dat heel anners, denn de kaamt in högere Schichten vun de Atmosphäär in Gang, 'neem keen Goornslauch mehr henriekt. Se entstaht ut Sünnlicht un Ies — Ies, dat in 7 bet 20 km Hööcht in de Atmosphäär sweevt. Dor muttst denn op dat richtige Weder töven, bi dat noog Ieskristallen hooch baven sweevt.

Gifft dat Ies in de Atmosphäär villicht bloots in'n Winter orr bi koolt Weder? Nee. In 10 km Hööcht, in de Stratosphäär, is dat jümmers klirren koolt, -20° un weniger. Ieskristallen kaamt tostann, wenn Waterdamp, also Wulken, so hooch stiggt, dat se dor hen reckt. De lütten Waterdruppen freert dor to lütte Ieskristallen. Dat is t.B. bi Gewidderwulken so. De bövelste Rand, de so fien as Watte utflockt, is ut Ieskristalln. Avers Gewidder köönt wi nich bruken, bi Gewidder is de Sünn bald verdeckt. Wat för Wulken passt noch? Hoge, fiene Wulken — de Cirruswulken un ehr Familie.

De spillerigen Cirruswulken, de slieraardige Cirrostratus un ok de flockige Cirrocumulus sünd hooch noog, dat se mehrst ganz ut Ies bestaht. Süht een jüm nich an, is avers so. Sünnerlich bi Cirrostratus süht al de ganze Heven ut as en Slier vun fiene dörsichtige Iessplitter. De Sünn kiekt dor man so diffus dör. Is wunnerschöön. In de evene Schicht kannst Halo-Phänomene ok best sehn, wieldess dat bi'n flockigen Cirrocumulus un feserigen Cirrus faken nich so good opfallt.

De Weermootsdruppen an düsse schönen Wulken is, dat se faken vun en ankamen Deepdruckrebett Künn geevt. Man Regen sünd wi ja wennt. — Herrliche Biller vun düsse Wulken finnt Se, as jümmers, bi www.wolkenatlas.de. Wenn de Heven so vun en dünne Cirrus-Schicht verhangt is — man so dünn, dat de Sünn noch dörkümmt — denn is Tied för'n Halo.

De Hoff vun de Sünn

Water warrt bi de Küll in de Hööcht to lütte Ieskristallen — un Ieskristallen hebbt alle en 6-tellige Symmetrie. Dat kennt wi all vun de sösskantigen Sneeflocken, de ja ok nix anners sünd as fraren Water. De Ieskristalln in de Cirruswulken sünd also 6-kantig. Dat sünd lütte sösskantige Prismen!

Düsse Ieskristalln sünd würklich lierlütt: 15-25 Micrometer, d.h. 15-25 Dusendstel Millimeter is de Dörmeter bloots lang.

Wenn dat Licht in een Flach vun't Prisma rinkümmt un an't överneegste wedder rutkümmt, kriggt dat en Winkel vun 22°.

De Winkel is wedder en Middelweert; dat blage Licht warrt ja wedder — as bi'n Regenbagen — stärker aflenkt as dat rode.

Dorbi warrt de Richt vun'n Lichtstrahl avers nich dör een orr mehr Reflekschoonen reinweg ümdreiht, as dat bi'n Regenbagen de Fall is; de Lichtstrahl warrt man bloots üm 22° vun sin uursprüngliche Richt aflenkt. Spegeln kümmt hier nich vör. Dorüm seht wi den Halo ok nich üm den Gegenpunkt vun de Sünn — as den Regenbagen —, man üm de Sünn sülven. — Welk Halo wi denn avers seht, dat kümmt op an, woans de Kristallen sik dreiht hebbt un wa hooch de Sünn steiht.

Hebbt Se keen Ahnung vun't Breken vun Licht? Denn klickt Se hier!

Dormit wi den krinkförmigen Halo seht, mööt de Kristallen waagrecht in de Stratosphäär sweven — so as in de Biller baven. Denn gifft dat en Reeg wunnerschöne Erscheinungen.

Tovörderst is dor de regelrechte krinkförmige 22°-Halo. De "Regenbagenfarven", de Spektraalfarven also, sünd dorbi annersrüm as bi'n Regenbagen anordnet: Rood binnen, Blaag buten. Man de Farven sünd faken heel swack. Dat hangt dorvun af, wa regelmäßig de Kriställchens in de Stratosphäär sweevt. Wenn se rümmerdanzt un wackelt, is de Halo nich so bunt.

An den 22°-Halo köönt noch anner Bagens an hangen, de vun de Hööcht vun de Sünn afhangt.

Steiht de Sünn mehr sied an'n Heven, denn sünd dat enkelte Bagensegmenten: de böverst Berührungsbagen un de nedderst Berührungsbagen. Beed Bagens hebbt elk twee Armen. Bi de Berührungsbagens is dat rode Licht an de Butensiet.

Steiht de Sünn över 32° hooch an'n Heven (32° is hier de Winkel to'n Horizont!), denn slaat sik ok düsse Bagens to en vullständigen Halo, de mit den 22°-Halo tosamenfallt. En Beschrieven dorto finnt Se op düsse Websiet.

Dat gifft noch annere, heel raare Bagens, t.B. en Zirkumzenitaalbagen, de üm den Zenit (höögsten Punkt vun'e Sünnenbahn) rümgeiht. In raare Fällen sünd mennig vun düsse Erscheinungen togliek mit den 22°-Halo an'n Heven to sehn — so as weer de Majestät Sünn mit den helen Hoffstaat togliek an'n Heven trocken. Vun een so'n Phänomen hett B.Kühne op sin Websiet dulle Opnahmen praat stellt. Dat lohnt sik würklich, dor mal hentokieken. (Op de Fotos vun Kühne sünd ok Nevensünnen to sehn — wi bespreekt ehr glieks nerrn.)

De 46°-Halo

De 22°-Halo hett en Tweeschen, de bi 46° optreden deit — man heel raar, raarer noch as de 22°-Halo. Dormit düsse 46°-Halo tostann kümmt, mööt Lichtstrahlen dör en Siedenflach vun de Kriställchen intreden un dör en Stirnflach wedder rutkamen — orr annersrüm, dat is eendoont. Op jeden Fall warrt dat Sünnenlicht denn üm 46° ut sin uursprüngliche Richt dreiht.

Düsse Erscheinung is so raar, dat se op den ganzen Globus villicht 4-10 Maal in't Johr to sehn is. To'n Vergliek: Regenbagens gifft dat jeden Dag Dutzen op de Welt.

Uns Schemateknen wiest nochmaal, woans de twee Halos för den Betrachter üm de Sünn rümloopt. De 46°-Halo is veel swacker as de 22°-Halo. De stärkste Lichtquelle is jümmers noch de Sünn sülven, de in'e Midd sitt.

Nevensünnen

Nevensünnen sünd helle Placken op beed Sieden vun de Sünn, de direkt op den 22°-Halo liggt. Dat weckt den Verdacht, dat se dör densülvigen Breken-Effekt tostann kaamt as de 22°-Halo; un dat stimmt ok. Dat Licht geiht an een Siedenflach rin un an't överneegste wedder rut. De Nevensünnen seht wi avers bloots denn, wenn dat Licht an Kristallen braken warrt, de lootrecht in de Stratosphäär sweevt.

Foto: ML. Klick op to'n Vergröttern!

Nevensünnen sünd veel bunter as de 22°-Halo; de Regenbagenfarven lücht dor richtig in un witscht faken mit en prächtigen Steert ut Blaag un Vigelett na buten weg. Wa prächtig dat is, dat kümmt op an, wa ruhig un strack de Kristallen in de Atmosphäär sweevt.

Faken sünd waagrechte un lootrechte Kriställchens to glieke Tied dor, un denn köönt wi wunnerschöne Halo-plus-Nevensünnen-Effekten sehn.

In düssen Harvst heff ik dat al veer Maal in Holstein sehn. An'n Nameddag vun'n 27. September weer in de Gegend vun Bad Sebarg en Cirrostratus över'n helen Heven, un süh! blangen de Sünn kemen twee prachtvulle Nevensünnen vörtüüg. Lang stunnen se dor to drütt an'n blaagen Harvstheven. — Op Ingelsch heet Nevensonnen "sun dogs", wieldat se de Sünn folgen doot as Hunnen ehr Herrin. — Villicht kennt Se Nevensünnen ok ut Wilhelm Müller sin Gedicht "Die Nebensonnen" ("Drei Sonnen sah ich am Himmel steh'n, / Hab' lang und fest sie angeseh'n; / Und sie auch standen da so stier, / Als wollten sie nicht weg von mir..."). Schubert hett düt Gedicht in Töön sett (in "Die Winterreise").

Foto: ML. Klick op to'n Vergröttern!

Un Ludgerd Lüske hett us to dat Nevensünnen-Phänomen düssen Riemel schickt:

Ein’ ieskristallen Kring ut Nävelfarven.
Dei Sünn’ dait dei mit Straohlen bawen.
In schweewen Iesstickels, dor bräket dei
tau lechten Pielers of laot’ ne tweite Sünne frei.

Tosamenfaten

Düt Bild wiest noch maal de dree Phänomenen. En Front vun Sünnschien fallt vun achtern op en Flach ut lütte Ieskristalln.
1 = De waagrechten Kriställchens wackelt dor rümmer. Se köönt sik dreihn, as se wullt, wenn se man waagrecht liggt.
2 = Düsse Strahlen (vun Siedenflach to Siedenflach) op de waagrechten Kriställchens maakt den 22°-Halo.
3 = Düsse Strahlen (vun Stirnflach to Siedenflach orr annersrüm) maakt den 46 °-Halo — se sünd raarer as de annern, dorüm is de Halo swacker.
4 = De lootrechten Kriställchens dröfft sik ok dreihn, wenn se man lootrecht bleevt. Se dreiht sik denn ja üm ehr lootrechte Symmetrieachse. Dat maakt nich veel; de Strahlen drept jümmers en Siedenflach. Un düsse Strahlen maakt de Nevensünnen. De Nevensünnen kriegt dat ganze Licht vun de lootrechten Kriställchens un sünd dorwegen heller as de Halo.

Maan-Halos

Op den Maan brukt wi gor nich besünners ingahn, denn dat is dor man liekso as mit de Sünn. De Maan lücht ja nich vun sik sülven, man wieldat de Sünn em anstrahlt; dat Maanlicht is also trüchstrahlt Sünnlicht — reflekteert Sünnlicht; dat hett also desülvigen Spektraalfarven. De Halo-Phänomene gifft dat liekso bi den Maan; man dat Licht is veel swacker. Dat hett den Vördeel, dat du de Halos neegbi den Maan lichter bekieken kannst, ahn din Oogen in Gefohr to bringen. Avers dat maakt ok nich so veel her. — Ok Maanregenbagen gifft't. Nich dat ik een sehn heff, nee; man ok he is ut de Literatuur bekannt. Schiller hett in sin Stück "Wilhelm Tell" för de berühmte Szene, 'neem de Schwiezer sik op den Rütli to en Naschoon verswöört ("Wir wollen sein ein einig Volk von Brüdern, in keiner Not uns trennen noch Gefahr..."), de Anwiesen geven:

Eine Wiese von hohen Felsen und Wald umgeben. ... Im Hintergrunde zeigt sich der (Vierwaldstätter) See, über welchem anfangs ein Mondregenbogen zu sehen ist. Den Prospekt schließen hohe Berge, hinter welchen noch höhere Eisgebirge ragen. Es ist völlig Nacht auf der Szene, nur der See und die weißen Gletscher leuchten im Mondlicht.

So en Maanregenbagen is en heel raar Schauspeel, togliek zaart un pathetisch. Man ok "Wilhelm Tell" lohnt sik mal wedder to lesen! Natuur un Kultuur köönt op glieke Wies Hart un Sinnen in Bann slaan.