Ut de Muuskist: Couch Potato ut Lüdingworth

Ut de Muuskist:
Couch Potato ut Lüdingworth

van Willi Höfig

Dat Leven van Franz Grabe speel sik in twee Stadtdelen van Cuxhaven af, in Olenbrook (Altenbruch), wo he 1843 born weer un upwassen dee, un in de Worth (Lüdingworth), wo he hentrecken weer, as he 25 weer, bet he 1923 dood bleev. To siene Tiet weern dat sülvststännige Dörper, de eerst 1972 to Cuxhaven kemen. He göll as de beropen Heimatdichter van Lüdingworth, sien Roop güng bet in de USA. Franz schreev as 'n Korrespondent för de "Plattdütsche Post" in New York, un eenmaal worr he daarhen inladt, wo denn de Verlag en Festovend to sien Ehr geev. In de Geschicht "Froenleew" kümmt een ut Amerika torüch, wo he sien heelet Leven tobrocht harr, un seggt: "As du hörst, heff ik aber mine ole hartliche Modersprak noch nich vergeten. De sitt fast in'n Harten, as de Eekwortel in de Eer."

Kaiser Willem II. verehr em 1913 dat Preuß'sche Verdeenstkrüüz in Sülver, un hüüt gifft dat noch in Lüdingworth ene Franz-Grabe-Straat.

Klick up to'n Vergröttern!

En bedüdende Schrieversmann — in siene Tied. Un hüüt?
Peter Hansen hett in't Internet 26 Böker tohoopbrocht, de Franz to Leevtieden schreven harr; hüüt sünd se blots noch bi de olen Schriften in't Antiquariat to finnen. Twee liggt up mienen Disch: "Van de Elwkant ut Hadelnland: Plattdütsche Ünnerholungen in Riemels" van 1880 un "Ut'n Volksleben: Plattdütsch Allerlei" van 1889. Rutbrocht hett se de Verlag W. Großgebauer in Celle. Fein seht se ut, beid mit feste Ümslääg, mit Rüch un Ecken ut Ledder, binnen un buten mit bunte Pappieren utleggt.

In een Book harr he mit 'n Bleefedder in de ole düütsche Schrift 'n Vers rinschreven, as he dat weggeven dee:

Kennen leern, Leewhebb'n,
Scheeden un Meeden
Is oft dat Schicksal, dat Minschen bescheeden.
Wenn du büst fern, geden noch in Leew
An enen Fründ, de in Fründschap dit schreew.

L[üdingworth] 12.7.94 Fr. Grabe

Klick up to'n Vergröttern!

Över veele van siene Geschichten steiht das Woort Humoreske. Un amenn sünd all siene Texten mackliche Humoresken. 'Ne gode Reeg van siene Vers sünd van Huus ut reinweg Witze:

"De Bur bi'n Kramer"

De Bur Jochen Slamer
Sütt nülich bi'n Kramer
Wat ligg'n op'n Disch;
He fragt ganz bedächtig:
"Wat's dat? — 't stinkt jo mächtig,
De Kram is nich frisch."

Et seggt d'rop de Kramer
To Bur Jochen Slamer:
"'t is Sweizerkees, Fründ!
Wullt du ins probeeren?"
"Ne, ne, bi de Röhren!"
Röppt Jochen geswind.

"Min Fro mag em mögen,
Doh'n Pund mi afwägen,
Dat nehm ik ehr mit;
Doch ik, mußt du weten,
Kann nich so'n Kram freten,
Vull Löcker, — ä gitt!"

Dar smunzelt de Kramer
Un seggt to Bur Slamer:
"Dat gifft Appetit!
Magst de Löcker nich lieden,
So doh se 'rutsnieden
Un smiet s' an de Sied!"

Franz weer sülven 'n halven Buer un kunn in sien Navers ehre Köpp rinkieken, as in dat Gedicht "Bur Michel sin gröttste Seligkeit". De letzten Versen geiht so:

Un Een von min Jungens,
Den lat ik studeern,
Köst dat en Barg Geld ok,
So heff ik't doch geern.

Denn heet dat: "Herr Docter"
Junge, wat'n Kre'tur!
Denn heet dat: "Sin Vader,
Dat is de riek' Bur!"
Juch!

Mit mehr of minner Spood hett Franz ok en Leed över "De verkehrte Welt" sungen:

Wenn 's Abends in 't Westen de Sünn opgeiht,
Un Morgens an'n Hewen de Maan strahlend steiht,
Denn makt üm de Eer de ol Sünn ehren Lop,
De Ström un de Flüß lopt de Bargen henop.
. . .
De Buren sin Wickelkind grunzt in den Stall,
Lütt Faken, dat makt in de Weeg sin Krawall,
De Esel, de drifft na de Möhl hen den Knecht,
De Heerd makt op Trina dat Eten torecht.
. . .
Bald gifft't in't Dörp Jarmark, denn ward et erst nett,
Denn tütert de Baß un denn brummt de Klar'nett,
Denn strickt Hein de Trumpett, Klas blast Vigelin,
En Schottschen, de dreiht sik in Kunz un Kathrin.
Hurrah!

Franz blifft daarbi up'n Buernhoff, smitt de Saken blots 'n beten dör'nanner. He kümmt nich över dat weg, wat em vör Ogen steiht. Weeßt noch, wat wi as Kinner över de verkehrte Werlt kennt harrn? Daar is de heele Werlt denn redig to finnen, un de Vers sünd nu nich van Franz Grabe, nüms weet, wo se toeerst upseggt hett. In meklenborger Platt:

Ik wil juw singen, ik will nich legen,
ik sach dre braden Höner flegen,
Se flogen gar ser und schnelle:
De Büke hadden se na dem Hemmel gekert,
den Rüggen na der Helle.

Ein Ambolt und ein Mölenstein,
de schwimmeden beide aver den Rhein,
se schwamden also lise.
It frat ein Pogge ein gloiend Plogschart
To Pingsten up dem Ise…

Markst den Ünnerscheed? Denn hett Franz Grabe doch woll utbottert.

Klick up to'n Vergröttern!

Grabe is keen utsproken Antisemit; man he hett siene Vörbehollen towedder de Juden. Disse Vöroordeelen weren in Düütschland in Grabe siene Tiet männichmal to finnen (wi weet jo: nich blots dunnemals, dat is hüüt nich anners). So warrt in de Humoreske "De Billerhannel" de juudsche Kunstfründ Salomon Bär (mit den Binamen "Salomon, de Mäcenasius") mit'n falschen Porträt van Mozart ansmeert, un to'n Sluss heet dat: "So hett mal de een Itzig den annern anföhrt, un de Mäcenasius söcht noch jümmer vergebens na sinen Mozart." Un de Hannelsmann, de den olen Herrn Braun in dat Gedicht "De Brillenhannel" anschieten deit, weer ok en Juud: "De Itzig deh em doch bedreegen." Sodenne Spröök kümmt vör, man faken finnst se woll nich. Mi dücht, dat leeg in de heele Sellschap — denk an den groten Theodor Fontane, wo dat ok oft noog antisemitische Utrutschers gifft, mehr in siene Breev as in de Romans.

Grabe wuss woll, wat in de plattdüütsche Literatur in siene Tiet los weer. In sien' Swank "Plattdütsche in Amerika" kümmt en "Gelegenheitsdichter" vör, un de heet — John Brinckmann. De beropen mekelnborger Schrieversmann John Brinckman hör to de Generatschon van Grabe siene Öllern (*1814). Tofall?

Franz Grabe. Bild: Geschichts- und Heimatverein Lüdingworth

"Zwar eifern einige gelehrte Herren auf die Spaßmacher und suchen in ihrer Pedanterie die edlen Gottesgaben Humor und Witz zu ersticken, doch soll mich dieses nicht abhalten, trotzdem meinen Pegasus recht oft aus dem Quell des Frohsinns und der Gemüthlichkeit trinken zu lassen, worin ich keine Entwürdigung meiner geliebten Muttersprache finde. Eignet sich nicht eben vorzugsweise das plattdeutsche Idiom für das Komische?" schrifft he in't "Vorwort" to "Van de Elwkant" un stellt up de eerste Siet dat Gedicht "Worüm nich ok en Spaß mal maken?" Man he is ut de Spääß nie nich wedder rutkomen un hett daarto bidragen, dat de Lüüd Rudolf Tarnow hüüt jümmers noch lewer hört as Moritz Jahn. Man wi wüllt em nich unrecht doon. He hett sik ok an eernste Saken versöcht: "De free Geist", "Dat Leben" of "De Dod" heet de Gedichten. För den Leser in de 21. Eeuw hört sik dat an, as wenn Friedrich Schiller platt schreven harr:

Solang noch ward een Dichter schrieben,
So lang de Sünn noch küßt de Eer,
Ward Recht un Wahrheit Sieger blieben,
Un Freeheit wanken nimmermehr.
. . .
Un flucht de Raben ok, de swarten,
Se hemmt de freen Flüchten nicht,
De stolz sik hewt, — un dusend Harten
Se priest dat ew'ge Sünnenlicht.

Öwerlegg mal: Gottfried Benn harr al ölven Johr fröher, as Grabe mit Dode afgüng, de "Morgue" schreven un den Expressionismus inleedt. Franz weer mit siene Versen in't 18. Johrhunnert sitten bleven. Un so gellt nu hüütigendaags de plattdüütsche Spraak as de Couch Potato van de europäischen Spraken.

Översicht över de Muuskist

19.7.2015