Hillige Steden

vun Rudi Witzke



Pastorengräber in Curau

Dat Göttliche wahnt in uns Hart

An heilig Steed

Kumm mit, mien Kind, un fot mi an de Hand.
Wi wölt tosomen no en heilig Land,
No'n Karkhoff henn, dor, wo dien Mudder slöppt.
Mi is doch grod, as wenn se uns all röppt:
"Koomt her no mi, un vergeet mi nich!"
Jo Froo, wi koomt! Un föllt mi ok nich lich,
Wi koomt! Un ward' mi'd noch so sweer.
Wo Du rohst, dor is mien leewste Plakken Eer.

Dor liggt de Karkhoff! Wi goht dörch diss' Port.
Swieg still, mien Kind, un denk an Gottes Wort:
"Lasset die Toten ruhn, doch vergesset ihrer nicht!"
Jo, jo mien Kind, wi doht uns' Plicht,
Wi ward dien Mudder nich vergeeten. —
Och Gott! Dat sull se nu man weeten,
Dat wi nu keum'n! Wat wör se sick woll frein,
Wenn se ehrn Mann un ok ehr Kind kunn sehn!
Wat wör se seggen woll, de gode Seel ? —
Wi hölln jo doch von'n Annern, och so veel!
Wi kunn' uns Glück oft gornich foten.
Un doch hett se uns beid' verloten! —
Nu mußt du ohne Mudder sien,
Du, ehr lütt söte Sünnschien.

Hier liggt ehr Graww! Pett sachten op, mien Kind,
Is heilig Land, wo wi op sünd.
Keen ernster Steed kann'd för uns geben.
Hier roht se, de di geew dat Leben!
De sick dien Mudder deh mol nenn'! —
Keen'n truern Minschen deh ick kenn'
Woll op de wiede Gotteseer,
As se dat weer. —

Pett nich op henn, mien Kind, un plück keen Rosen aw,
Du steihst hier an en heilig Graww.
Dien Mudder slöppt an düssen Ort!
För di is ditt en frömdes Wort.
Un doch, de di datt Leben geew,
Watt harr se di so leew, so leew! —
Se kunn sick gornich vun di tren'n,
As se all feuhlen deh ehr Enn'. —
Se wör man swack; du harrst den'n Rest ehr geewen.
Wör noch so jung un wull so geern noch leben. —

Du gode Seel, nu staht wi an dien Graww —
O kiek von boben op dien Kind herraw
Un segen et mit warme Mudderhänn'
Un se sien Engel bit an'd Lebensenn'! —

Kumm mit, mien Kind, un plück keen Rosen aw,
Dit Graww, dat is en heilig Graww.

Friedrich Schnoor

All de Steden wiet weg un neegbi speigeln de Grött un Schönheit vun dat Göttliche. Den Wannerer, de hier vörbi kümmt, föllt dat licht, hier wedder intostimmen in'n Sinn vun de "Re-ligio", de Binnung trüüchwards. Upletzt warden all Turen to de Künnigkeit föhren, dat Gott överall opstunns is. Dat he nich enerworrns Hüsung nahmen hett, sünnern jümmer dor is, wo wi sülven sünd. Dat Göttliche wahnt in uns Hart. Un nich in en Slott in'n Heven.
Wiss is, dat dor, wo wi uns Doden up de een orrer anner Wies up de letzte Reis schickt, Hilligkeit neeg is, Gott neeg is. So will ik maal tosamenschrieven, wat mi dörch den Kopp geiht un wat ik för Biller finnen dau.

Hevensbestatten bi de Tibeter


Vörbereiden vun en "Hevensbestatten" (Bundsarchiv)


Geier dreegt Stücke vun de Liek in de wiede Welt (Bundsarchiv)

De Tibeter leven in de hoge Bargen vun'n Himalaya, allens is Stein. De Winter sünd lang un koolt. Starvt een, denn ward he in en Prozeschoon to'n Gräffnisplatz bröcht. Dor töövt de Hevensbestatter un de Geier. De Liek ward in lütte Stücke sneden, de Geiers haalt sik ehr Deil und fleigt in de Welt.


Affleigen Geier, Bild Muhammad Mahdi Harim/Wikimedia commons

De Grundgedank, de achter dat Hevensbestatten liggt, weer un is de Hilligkeit vun den Bodden. Elkeen schüffelt Graff weer en Wehdaun vun den Bodden weest. Na un na kemen ok praktische Gedanken dortau. De Bodden is meist froorn un vull ut Steen. Enn Gruft to graven weer so gaud as unmöglich. Un för en Füürbestatten fehlte dat Holt in de Gebirgsgegen.

Un so seihn de Truernden, woans ehr Storvene in den Heven in all Richtungen dragen ward. Is en hillig Ogenblick in dat Leven vun en Minschen! De Hevensbestatter versorgt de Geier mit Stücke vun de Liek.


Bild: Bundsarchiv

De Steed, wo de Hevensbestattter dat dää un daun ward un de Geier kemen un kamen warden, dat is wiss en besünnre Steed, ik segg, dat is en "hillig Steed". En Liturgie vun de Mönk begliedt dat Gräffnis. Se seggt un singt dit Beden; dortau kümmt dat Hoorn, de Gong un Zimbel vun de Muskanten vun't Kloster:

Bestattungslied

Wo kort is dat Sien vun de Ding!
Se mütten wassen un denn vergahn.
Na korte Pracht verweiht se bald.
De Wessel in den Rauhstand is Glück alleen.

Gliek as de Strööm rinnt
To't feern Weltmeer hen,
So is den düren Doden
dat Gröten, dat he hier kriggt,
een Leevgaav, een Gewinn.

Ja, trues Gräuten, dat he hier kriggt,
Sünd in de anner Welt de Doden
En warksam Opper, hitt begehrt,

Liek as de Wolk dat Wader
Flütt to de Ierd hen,
So is den düren Doden
dat Gröten, dat he hier kriggt,
een Leevgaav, een Gewinn.


Tibetische Musiker. Bild Bundsarchiv

En Tuurist regte sik vunwegen de gruglich Wies vun en Bestattung up. En Tibetaner anterte ganz rohig: "Wi fuddern mit uns Doden de Geier, ji laat juuch Doden vun de Wörms upfreten. Wo is dor de Ünnerscheid?!"

Judenfreedhoff


Judenfreedhoff Ölbarg Jerusalem. Bild Matthias Knopp/Wikimedia Commons


Judengraff up'n Ölbarg, tweislaan in'n Krieg 1948. Foto Juhu/Wikimedia Commons

Een vun de bedüdenst Grundsätt vun den jüdischen Gloven is de Unantastboorkeit vun de Dodenrauh. Dat föhrte dortau, dat Gräver un Graffmale över Johrhunnerte heil bleven sünd. De Judengräver ward nie platt maakt, se blieven för alle Tiet bestahn.


Gräver op'n Ölbarg. Foto Aw58/wikimedia commons

Jüüdsche Freedhööf trecken Lüüd an, besünners denn sünd se vun groot Interess, wenn se wat öller sünd. All Freedhööf sünd gaud pleegt un na't Verwösten dörch de Nazis wedder trechtbuut — so gaud as dat güng.


Judenfreedhoff in Lübeck-Moisling. NrsMyerDE/Wikimedia Commons

De Doot bedüüdt för de Juden vör allen dat Enn vun't Leven. Nich so groot Bedüden hett dat Vörstellen vun en Leven na den Doot, dat Ingahn in dat Riek vun de Doden un dat Wedder-Upstahn na den Doot.

Dat Afscheednehmen vun Verstorvene geiht in Afschnitte vör sik. Na dat Gräffnis fangt en söven Daag duurn Truurtiet an, denn kümmt de Truurmaand un en Truurjohr. Alljohr kaamt de Angehörigen an'n Dodesdag tosamen. Un dat ward nau inhollen, ok vun de, de bloots "eine kleine Jüdischkeit leben".

Un jümmer wedder, wenn teihn Juden an en Graff orrer annerswo tosamenkamen, beed een dat "Kaddisch":

"Erhoben und geheiligt werde sein großer Name auf der Welt, die nach seinem Willen von Ihm erschaffen wurde — sein Reich soll in eurem Leben in den eurigen Tagen und im Leben des ganzen Hauses Israel schnell und in nächster Zeit erstehen. Und wir sprechen: Amen! Sein großer Name sei gepriesen in Ewigkeit und Ewigkeit der Ewigkeiten. Gepriesen sei und gerühmt, verherrlicht, erhoben, erhöht, gefeiert, hocherhoben und gepriesen sei Name des Heiligen, gelobt sei er, hoch über jedem Lob und Gesang, Verherrlichung und Trostverheißung, die je in der Welt gsprochen wurde, sprechet Amen! Fülle des Friedens und Leben möge vom Himmel herab uns und ganz Israel zuteil werden, sprechet Amen. Der Frieden stiftet in seinen Himmelshöhen, stifte Frieden unter uns und ganz Israel, sprechet Amen."

Vör lange Tieden hebbt de Juden mit den Doden ut ehr Sipp lange Tiet ehr Daun hatt. Wenn een ut de Sipp stürv, denn weer sien ierstes Graff en Sakrophag. Dor müsst ehm de Sippenöllst henbringen. De Christenlüüd strieden sik, wo Jesus sien Sakrophag stünn. De Anglikanschen Christen sünd sik seker, dat de Sakrophag in dat Goorngraff an't Damaskusdoor stünn.


Goorngraff, Sarkophag in't Goornraff

De Afdeckstein is nich miehr dor. Ok de Rullsteen, mit den dat Graff slåten ward, is weg. —

Wenn de Tiet üm weer, dat dor vun den Doden bloots noch de Knaken över weern, müsst de Sippenöllste dat Geripp ümbedden. De Knaken kemen in en Ossarium. De langen Bavenschenkelknaken bestimmten de Grött vun dat ut Toon brennte, schöön schmückte Ossarium. Na Psalm 34,21 weer denn allens recht maakt. Dor steiht: He wohrte all sien Gebeine so, dat nich een tweibraken ward.


Ossarium

Denn makte sik de Sippenöllste up den Weg un bröchte dat Ossarium in dat in Sandstein slaane Sippengraff, wo all de Ossarien vun de Vörfohrn stünnen. Disse Sandsteenhöhlen
kunnen wiet aff liggen. As ik mit Inge 1999 in Jerusaleem in dat Hinnomdaal Graffhöhlen un in dat Museum Ossarien anseihn kunn, weer en Ossarium vun en 17 Johr ole Fruu ut Syrien dorbi. De Sippenöllste hett en wieden Weg hat, de Gebein vun de Deern to de vun ehr Ahnen to bringen.


Inge in't Hinnomdaal


Ingang to dat Sippengraff


Graffhöhlen in't Hinnomdal. Fotos Rudi Witzke

Dat aver weer einmaal. Nu sünd mit Eerd füllte un mit ein groot Steinplatte afdeckte Gräver in Gebruuk. "Gräver up alle Tiet" sünd dat. Dor löppt de Liggtiet bit to't Jüngste Gericht nich af.

De Doot bi uns in uns Daag

Uns Gesellschop versöcht na ehr Möög, den Doot ut dat Leven wegtoschuven, to tabuisieren. Up alle Fäll süht man tau, dat de Doot nich dicht an een rankümmt. Een will doch leven un wat vun't Leven hebben! Dor hett de Doot nix to söken. He lett sik aver nich wegschuven. Wokeen en leiven Minschen verlorn hett, kann nich na de wünschten Normen vun de "niege" Gesellschop so daun, as wenn nix passeert weer.

Truur, de een föhlt, is en Deil vun uns Leven. Truur höört to dat Minschsien in lieke Wies as Freud un Glück. Dat will de postmodern Minsch so nich wohr hebben un geiht de Minschen, de Truur drückt, ut'n Weg, mennigmaal en Leven lang. Ehrder breken Fründschopen. Truur un Doot kunnen "anstecken".


Foto Rudi Witzke

Een Urdeil över den "putzten" Karkhoff vun en Kritiker geföllt mi so gor nich: "Dennso kannst amenn daar up kamen, dat dat (Putzen) de Doden gaar nich gellt, wenn de Karkhoff so glatt putzt is un de Graffsteden so püük un rein utseht. Dat gellt dat Ansehn van de Levenden. De intakte Sellschop, de wi al lang nich mehr hefft, de wiest wi up'n Karkhoff vör." Natüürlich is ok hier en Wohrheit bi. Gifft Junglüüd un ok Öllere, de de storven Öllern orrer Anverwandte verbrennen un de Asch in de Noordsee streugen laten. Müsst narms dorbi sien. Kriggst nahsten en Seekord mit en Krüüz. — Wokeen nix mit den Doot to daun hebben will un de Asch nich in de Grote See smieten leet, de bestellt sik övern Avkaaten en Goorner, de allens up de Graffsteed richten deit. De Verdraag ward för 20 Johr in'n Vörut betahlt. De Pleeg vun de Graffsteden warden na den Verdraag kuntrulliert.


Grabengel. Bild Jotquadrat/Wikimedia Commons

In elkeen Trechtmaken vun de Graffsteden mit Blaumen, Planten un mit en Biwark, Latüchten un Skulpturen, to de de Karkenvörstand in de Freedhoffs-Ornung sien Verlööf geven hett, dor sünd Innigkeit un Leiv de Grünnen för de Pleeg. Elkeen maakt dat so good he kann. So sühst hier een Flötenspeler an dat Graff vun unsen Jung, de mit 18 Johr vun uns güng. De Künstler Kark Heinz Goedtke leet sik vun ehm, de fräuh mit sien Saxophon un Kloornett in Landesjugendorchesters speelt hett, vertellen. Un in de letzt Tiet sünd twei wat grote Engel taukamen. Wenn welk ut uns Geselllschop den Doot to Siet schuven will, denn kriggt de Doot de Tabuisierer aver ünner.

De Nakamen hebbt en Steed vun Erinnern. Se pleegt se, as jüm mööglich. De anner verliert sien Heimaat na dat Woort, dat Heimaat dor is, wo man weit, welk Dode glieks vörnan an de grote Puurt liggen un wo de Öllern ehr Steed is.

An'e Küst un op de Inseln, wo de Schipper und ehr Frugens levten, weer dat een Tiet kang Sitt, dat man wat längere Sermons up den Graffsteen schreev. Hier en Bispill:

Inschrift

Hier ruhen die Gebeine der
Tugendhaften seligen Frauen
Anna Tückes
aus Südorff, welche Ao. 1719
den 27 May in Norddorf
gebohren ward. Ao. 1743 trat Sie
im Stande der heiligen Ehe mit dem
Schiffer Tücke Knudten,
und hat mit dem selben 20 Jahre
in einer vergnügten Ehe gelebet, in
welcher Zeit Sie auch mit 3 Söhne
und 2 Töchtern von Gott ist geseg
net worden. Ao. 1763 den 30 Dec
litte Sie das harte Schicksal, daß
Ihr Ehemann durch einen unge-
heuren Wellen aus seinen Schiffe
und auf dem Meere


Amrum, Nebel, Seemannsgrab, Bild Matthias Bigge/Wikimedia Commons

Wat Besünnres sind de utländischen Doden, de in den Tweiten Orloog stürven. Ik heff in de Karkdörper in Neddersassen un Holsteen, wo ik as Schaulmeister togang weer, na de in en Eck ünner Unkruut liggen Graffsteden vun Dwangsarbeider un Dwangsarbeiderinnen söcht. Ik heff se funnen un för sorgt, dat de vun uns pierten Minschen en Gedenken för alle Tiet kregen. Dat letzt is de Gedenkeck för de Dwangsarbeider un Dwangsarbeiderinnen in de Karkengemeind Curau, wo de Pastoor un Börgermeistersche aver schon togang weern.


Dwangsarbeiter-Gedenken in Curau

Över den Freedhoff liggt Stillnis un dunkeldüster Schummerlicht. In disse Düüsternis mutt Gott neeg sien, ansünsten kannst dat nich uthollen. Wat ik dat kann, weit ik nich. Ik heff Respekt vör den Doot un vör de Steden, de den Doden as letztes inricht ward. Ik bün up vele Freedhööf west.


Bild: Rudi Witzke Kerze. Foto:4028mdK09/Wikimedia Commons

In den vergahn Johrn weern vele Lüüd an Hillig Avend nich in den Gottsdeinst. Se harrn en Kerz an dat Graff anstickt un güngen swiegen de Weeg vun den Karkhoff. Ganz so hell as an Allerseelen bi de Kathoolschen lüchten uns ökumeenschen Freedhööf nich. Elkeen Freedhoffbesäuker fierte aver up sien Wies sien Hillig Avend Andacht.


Schmückte kathoolsche Freedhoff in Auschwitz/Polen an Allerseelen. Gott bringt Licht in't Hart. — Bild John Thaxteer/Wikimedia commons

De Karkhööf ümgeven mi mit den Aten vun Hilligkeit an. Gott is mit mi na den Freedhoff kamen, he hett nich dor up mi töövt. So sünd wi denn mit unsen Freedhoff un sien "Sepuralkultur" tofreden. Wenn wi Gott in't Hart hebbt, Licht in't Hart, denn is Gott bi uns.


Familiengraff in Curau

Dat is still in Curau up den Freedhoff.
Hier is en hillig Steed.
Hier kannst mit Gott reden.
Gah dörch dat Door in en stilles Riek.


Zingster Friedhofstor. Foto Petr Ceip/Wikimedia commons

Un an'n 15. September 2013 fiert de Evangeelsch Kark den Dag vun'n Freedhoff:
"En Steed nich as alle annern!"

Wo kort is dat Sien vun de Ding!
Se mütten wassen un denn vergahn.
Na korte Pracht verweiht se bald,
De Wessel in den Rauhstand is Glück alleen.

Gliek as de Strööm rinnt
To't feern Weltmeer henm
So is den düren Doden
dat Gröten, dat he hier kriggt,
en Leevgaav, en Gewinn.

Ja, trues Gräuten, dat he hier kriggt,
Sünd in de anner Welt de Doden
Een warksam Opper, hitt begehrt,
Liek as de Wolk dat Wader
Flütt to de Ierd hen,
So is den düren Doden
dat Gröten, dat he hier kriggt,
en Leevgaav, en Gewinn.


28.7.2013


na baven