Bruukwiesen ut fröher Daag:

Fastelavend

Opschreven un Digitalbiller vun Rudi Witzke


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Roden ut Barkentwieg

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Barkenrood

 

 

 

 

 

 

 

 

 

An'n Dingsdag, den 8. Februor 2005, is wedder Fastelavend. Un dat is de Dag, wo dat groote Fasten losgeiht. "Söven Weken ohne!" heit dat hüüt. De Passioonstiet fangt an.
As Jungs kennten wi nix vun Karneval un "Taaataaataaa!" in Mainz orrer Köln. Fasching un Rosenmaandag kennten wi ok nich. De kemen wat later mit dat Radio vun'n Senner Königswusterhausen. "Heitwecken" geev dat aver jümmer, de kennten wi, ok in de legen Tieden. Uns Öllern kunnen uns blots nich verkloren, wat dat dormit up sik harr. Mutt ik dat hüüt versöken.

Een kunn glöven, dat "Fastelavend" wat mit dat Woort "fasten" to doon hett. So is dat nu afsluut nich. In dat hoochdüütsche Wöörbook vun Weigand vun 1909 kriggst Upklärung. Dat Woort kümmt vun dat olddüütsche Woort "fasön" — "söken‚ upfinnen". 1691 kennt een denn dat Woort "fasen", ut dat so üm 1741 "faseln" ward. Un dat bedüüdt denn "wild rümmertoven, wirren Kraam snacken, Unsinn drieven, Lüüd tarren". Dat dään se denn all in griese Vörtieden. Lang bevör de "Narren" los weern. De Lüüd fierten dat Högerkamen vun de Sünn, dat Trüchkamen von de grönen Natuur unbannig, ruug un mallerig.
Liekes hett Mensing denn rutfunnen, dat dat Woort nix mit "fasten" to doon hett. He bewiest, dat avers dat ok mit "faseln — sik vermehren" wat to doon hett. He hett een oole Seggwies ut dat sößteihnte Johrhunnert funnen, wo "faseln" "vermehren" bedüüdt:

"Almosen geven armet nich,
Karken gaan summet nich,
unrecht Gudt faselt nicht."

Wi kennt de Reedwies ut de letzte Reeg vundaag noch as "Unrecht Gut gedeihet nicht." In düsse Bedüden is denn ok "faseln" hier to verstahn.
Dat Woort "Fasten" hangt dormit tosamen, dat för uns Öllervadders as heidnische Lüüd dit Fest wat mit Vermehren un Diegen bi Planten, Deerten un Minschen to doon hett. He kann dat an den Bruuk vun dat Slaan mit Ries-Roden nawiesen, vun dat bloots Fruunsminschen wat afkregen. Mannslüüd kriegen ja keen Kinner.
So gahn Kinner an'n Fastnachtsmorgen mit een mit Bänner, buntes Papeer, künstliche Bloomen smückte Rood orrer mit enen smückten Gaveltwieg an de Puchen vun de Grooten, slaan up de Bettdeck un wecken de Släpers. De mütten jüm "Heetwichen", de wi as "Heetwecken" orrer "Heitwecken" kennen, geven. Kannst ok Rosinenbrötchen up seggen.

Un Mensing kann bewiesen, dat dat vun den Mätennaam "Hedwig" herkümmt. So kennt he Leeder, de bi dat Upwecken un Slaan mit de Rood sungen warden. Dit ierste stammt ut slewigsche Eck:

"Stuuf op, mien Hedewich,
von Osten un vun Westen,
de groten sind de besten,
un sind se man kleen,
so giff mi twee för een,
un sind se denn groot,
so hett dat keene Noot."

In Ostholsteen, besünners up Fehmarn, heit dat so:

"Vundaag is de Dag,
dat ik Hedewich pietschen mag;
wüllt ji ne in Goden,
denn pietsch ik mit de Roden,
un wüllt ji nich in Freden,
denn kaam ik mit de Weden."

Denn gifft dat ok noch den Bruuk vun "Heetwichschatten" ("schatten"— Geld indrieven). De Dörpkinner trecken ohne Rood vun Huus to Huus un beden üm en Gaav. Tomeist warden se up de Deel versorgt. Dorbi seggen se in de Probstei dissen Spruch up:

"Faßlamd is pick un pick,
negen Küken biten sik,
mien wer dor mirren mank,
beet de annern dood un krank,
gift mi wat in Rummelpott."

Disse Spröök gifft dat in veele Afwannlungen fast överall in't sleswig-holsteensche Land. Avers nich bloots de Kinner sünd ünnerwegens. Ok de Junglüüd trecken mit Musik vun Hoff to Hoff. Se kriegen Wüst, Speck un Eier. De Gaven dregen se up Heu-Forken orrer Klootstöcker. Dat kümmt ok vör, dat se sik bi ehren Umtoog kurioos utstaffeeren. In Wellsee bi Kiel hebbn se eenen ut Holt schnitzten Pierkopp mit dorbi. Veele Beddelspröök sünd noch bekannt. Een geiht so:

"Gun Dag, Fru Mudder,
gifft er Koh ok brav Bodder?
Leggt er Höhner ok brav Eier?
Geiht er Dochder ok good steider?
Wi sünd schickt vun Meier,
hebbt'n Korf to Eier
un'n Gaffel to Wust;
laat se de kotten hangen
un gef se uns de langen,
un sünd se'n beten tobraken,
je beter laat s' sik kaken.
Kammt hin, helpt's up!
Hupdilepup, Muskant spel up!"

De letzt Reig is denn de Inladung hen na'n Kroog. Dor ward dat Danzbeen swungen un de Döst löscht.

Lang, lang is dat her, dat de Kinner in't Dithmarsche mit ehren Schoolmeister vöran dörch dat Dörp tröken. De Kinner süngen, un de Schoolmeister slöög de Trummel dorto. Dat weer dorwegen so inricht, dat nich to veel Undöög bereten wöör.
1590 steiht in eenen "Visitationsbericht" ut Dithmarschen dat so, dat de Liehrer "in dem gebrukliken Umsingende jegen de Vastelavendes Tydt" sülven mitgahn müßt. So na hunnert Jahren wöör dat afschafft, avers de Schoolmeister kreeg vun den Schoolpatroon as Utgliek boores Geld.
In Meimersdörp bringen de Kinner allens, wat se in't Dörp sammeln, in de Schoolstuuv. Öllern kaken in de Köök vun den Schoolmeister. Un denn spiesen all tosamen. Wat nich upeten ward, ward in Körv verpackt un för Reken vun den Schoolmeister neegsten Dag in Kiel verköfft.
Enen heel olen Bruuk gifft dat in Ostholsteen bit in't achteihnte Johrhunnert: Junnglüüd gahn mit Saagen un Äxten to Holt. Achterna löppt allens, wat lopen kann. En staatsche Boom ward ümsaagt un lüttmaakt un en groot Füür anbött. Üm dat Füür ward sungen un drunken un danzt.

De Lüüd fiern veele Daag so dull, dat de vergeten Köh ut'n Stall brüllen:
"Is Faaslam na ni bald u-u--ut?"
Da Hahn antert: "Dat duuert noch vertein Daag!"
Da Höhner is dat allens recht, wieldat se nüms vun de Garven up'n Böön wegjaagt. Se gackern:
"Wull dat all Daag Fasslam wer, all Daag Fasslam wer, Fasslam wer."
Da Anten up da Deel tehren vun de Köörn, de de Höhner
vun baben daalkratzen. Se schnaddern:
"Dat giff Gott, dat giff Gott!" orrer "Fasslamdag, wat en Gelaag!"

Wieldat vör hunnert Jahren noch an veele Steden hoch hergüng, is dat woll so, wat de nu all vör dusend Jahren to Christen döpten Sleswig-Holsteener en Mengels ut dat heidnische Fröhlingsfest un de an'n neegsten Dag anfangen Passioonstiet fiert hebbn.
Nieges is avers ok tokamen: En beten geiht dat nämlich ok gegen de Kathoolschen, de mit ehr "Carne val!" för de Lutheraanschen to streng weern. En Leed-Anfang ward sogoor so utdüüdt, dat de Lüüd mit "Carne val!" nix in'n Sinn harrn:

"Faßlam, hier nich!
Stek den Foot in't Füür nich,
stek em in de Aschen,
kannst em wedder waschen..."

Fastelabend un Heitwecken sünd woll de beeden Wöör, de vun all dat bunte Drieven in vergahne Tieden överbleven sünd. Un wat kannst vun aflesen?
Een blifft nix wieder, as mit noch mihr Respekt vun uns Öllervadders un Öllermudders to snacken. Een ool Schipper sää eiß to Theodor Storm: "Vun sienen Olen sprickt man ok Gudes, wenn man nich vör em steit." Dat schall so sien.
Un wat mi noch dörch'n Kopp geiht, is ditt: Passioonstiet orrer ole Bruukwiesen ut heidnische Tieden, de mehrsten wat jüngeren Lüüd weiten hier nix un dor nix vun. Ik glööv, se kamen mit Jesu Intoog dörch dat Güllne Door up en Eselin na Jerusaleem, mit Marias Rüüköölsalven, dat Abendmahl mit sien Folgslüüd, mit de Belevnisse in Goorn Gethsemane mit sien Maten un besünners mit Judas, mit siene Utfragers Hannas un Kaiphas, dat Urdeil vun den Sanhedrin, sien Begegen mit Pontius Pilatus un upletzt mit sienen Doot up Golgatha nich trecht. Un ok nich mit dat Hahnenkreihn, wat Petrus to hören kreeg. Un dat Maria Magdalena in'n Düüstern negsten Morgen alleen to dat Graff vun ehren hochanseihnen Herrn güng, dat weit woll kuum een, wat dat bedüüdt.

Ik segg dat maal so: Ahn Geschicht vun uns Herkamen küseln wi denn nu dörch't "Internet" un dörch "virtuelle Welten". "Viren" pieren uns. Orrer dat Puschenkino plaastert uns de Oogen to. Wat ut uns woll noch ward? Ik glööv, wi warden uns noch eiß na dat Mengels vun Bruukwiesen vun uns Vörfahren lengen.

Bruukwiesen hebbt ole Wörteln,
de mächtige Stämm hebbt wassen laten.
To ole Stämm mütten störten, dat is nu maal so.
Doch ut de Wörteln kamen uns Kräfft,
drieven de jungen Riesen, ut de staatsche Bööm warden.
Wörteln mütten wi hebbn.

Rudi Witzke

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Holtfüer


Befraagt bi alle Bidrääg to „Bruukdoom“ heff ik:
Otto Mensing, Schleswig-holsteinisches Wörterbuch, 6 Bände, Neumünster, 1925-1935
Klaus Groth, Quickborn, Leipzig, 1871
F.L.K Weigand, Deutsches Wörterbuch, 2 Bände, Gießen, 1909
Jaretzki-Geith, Die Deutschen Heilpflanzen, 2 Bände, Berlin(?), 1937
Susanne Fischer-Rizzi, Medizin der Erde, Legenden, Mythen, Heilanwendungen unserer Heilpflanzen, Achte Auflage, München, 1994
Johannes Scherr, Deutsche Kultur-und Sittengeschichte, Köln, ??
Harte/Harte, Plattdeutsches Wörterbuch, Bremen, 1986
Renate Herrmann-Winter, Plattdeutsches Wörterbuch, Rostock, 1985.
Bovento hebbt mi öllere plattdüütsche Frünnen un Frünninnen vertellt, wat se noch weiten.
Rudi Witzke

6.2.2005


na baven